Moja wieloletnia praktyka nauczycielska, setki godzin obserwacji i rozmów, niezliczone wizyty w salach przedszkolnych i szkolnych klasach oraz spotkania warsztatowe z tysiącami nauczycielek przedszkoli i wczesnej edukacji skłoniły mnie do wskazania najważniejszych błędów w edukacji plastycznej dziecka.
Zanim o nich przeczytasz, pragnę zaznaczyć, że celem poniższego artykułu nie jest krytyka pracy nauczycieli, lecz zwrócenie uwagi na problemy, uświadomienie ich rangi i pomoc w ich usuwaniu.
Aktywność plastyczna wywiera istotny wpływ na całokształt procesów rozwojowych dziecka, zarówno w sferze fizycznej, jak i emocjonalnej, percepcyjnej, społecznej i estetycznej. Jej wartość jest nie do przecenienia.
Podstawowym celem edukacji plastycznej dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest rozwijanie naturalnych mechanizmów twórczości plastycznej. Zadaniem nauczycieli jest wspieranie dziecka w osiąganiu kolejnych stadiów rozwoju w tym zakresie.
13 BŁĘDÓW W EDUKACJI PLASTYCZNEJ DZIECKA
1. Bagatelizowanie zajęć plastycznych
Nie istnieje systemowa hierarchia zajęć czy przedmiotów. Zajęcia plastyczne są równoważne z innymi i nie należy ich deprecjonować. W praktyce oznacza to, że matematyka nie jest ważniejsza od plastyki. Niestety, sami nauczyciele często nie traktują zajęć plastycznych poważnie, a czasem nawet marginalnie! Powinni świadomie zadbać o nadanie odpowiedniej rangi zajęciom plastycznym i podkreślać ich znaczenie, co wpłynie na równorzędne postrzeganie wartości poszczególnych dyscyplin.
2. Wymuszanie aktywności plastycznej
Niewłaściwe jest przymuszanie dziecka do podejmowania aktywności plastycznej wbrew jego woli. Nakaz i presja mogą je tylko zrazić lub zablokować. Rolą nauczyciela jest tworzenie takich sytuacji edukacyjnych, warunków i atmosfery, które zainspirują dziecko do tworzenia.
3. Powielanie techniki plastycznej
Wielokrotne powielanie tej samej techniki plastycznej ogranicza możliwości eksperymentowania z materiałami plastycznymi i rozwijania własnego warsztatu. Może prowadzić do zniechęcenia i nudy. Zajęcia plastyczne zawsze powinny być ekscytującą przygodą, nigdy jedynie zadaniem do wykonania. Niedopuszczalne jest stosowanie wyłącznie „czystych” technik plastycznych, jak na przykład rysowanie kredkami ołówkowymi z obawy przed ewentualnym „bałaganem”.
4. Nakłanianie do odtwarzania wzorów
Edukacja plastyczna równa się edukacja twórcza. Wydaje się jednak, że niektórzy nauczyciele nie odróżniają działań twórczych i odtwórczych. To naprawdę poważny problem. Często miałam wrażenie, że w danym przedszkolu lub szkole dzieci „produkują” taśmowo produkty wg podanych, ściśle określonych wzorów! Wiecej tam było „robótek ręcznych” niż twórczości plastycznej. Zauważyłam także, że tego rodzaju prace cieszą się największą popularnością wśród nauczycielek. Należy to zmienić! Dziecko ma prawo tworzyć oryginalne, niepowtarzalne dzieła wg własnej wyobraźni. Nie ma tu zatem miejsca na ciągłe powielanie lub odtwarzanie schematów. Nauczyciele powinni unkać szablonów i promować oryginalność prac plastycznych.
5. Przerywanie procesu tworzenia
Dziecko powinno mieć możliwość doprowadzenia do końca własnej pracy plastycznej oraz samodzielnego decydowania, kiedy jest ona skończona. Przerywanie twórczego procesu jest jak przerywanie wypowiedzi wpół zdania. Zadaniem nauczyciela jest odpowiednie planowanie czasu zajęć plastycznych. Niekiedy powinien wykazać się elastycznością, pozwolić dziecku przeciągnąć pracę w czasie, jeśli tego potrzebuje.
6. Ingerowanie w proces twórczy
Celem edukacji plastycznej nie jest odtwarzanie przez dziecko obrazu rzeczywistego świata (takiego, jaki widzą dorośli), lecz wspieranie go w ekspresyjnym wyrażaniu obrazów pochodzących wprost z wyobraźni. Szkodliwe jest ingerowanie nauczyciela w proces twórczy poprzez narzucanie jedynego właściwego sposobu działania, np. decydowanie o użyciu określonych kolorów (nawet jeśli dotyczy to tęczy), ilości elementów, dorysowywania, wymazywania itp. Niestety, czasem zdarzało mi się zobaczyć, że aktywność plastyczna dziecka była hamowana jako niezgodna z zamysłem nauczyciela! Np. gdy dzieci wyklejały anioły bibułą, nauczycielka zabroniła dziecku malować po niej bo „zepsuje sobie pracę”, trawa musiała być zielona, smok musiał mieć cztery nogi, a królewna koronę itp.
7. Nastawienie na efekty
W aktywności plastycznej dziecka najważniejszy jest sam proces twórczy. Dziecko wypowiada się plastycznie na miarę swoich możliwości rozwojowych w danym momencie. Praca plastyczna jest widoczną konsekwencją aktu twórczej ekspresji. Największą wartością jest więc sam akt tworzenia, a nie jego wynik. Świadomy tego nauczyciel powinien wspierać dziecko w procesie i nie oczekiwać efektu wysokiej jakości estetycznej.
8. Ograniczanie aktywności plastycznej
Dziecko jest twórcą spontanicznym. Ma prawo do podejmowania aktywności plastycznej dla zaspokojenia wewnętrznej potrzeby tworzenia „tu i teraz”. Niewskazane są próby odroczenia w czasie jego działań plastycznych, czy wręcz zniechęcanie do ich podjęcia akurat w tym momencie. Rolą nauczyciela jest inspirowanie, tworzenie optymalnych warunków i atmosfery zachęcającej do podejmowania działań zawsze, gdy tylko dziecko odczuwa potrzebę wypowiedzi artystycznej.
9. Krytykowanie prac plastycznych
Podziwiaj sztukę dziecka, nie musisz jej rozumieć. Niedopuszczalne jest krytykowanie lub dyskryminowanie (w jakikolwiek sposób) wytworów dziecięcej sztuki, wyrażanie przez nauczyciela niezadowolenia z przebiegu samego procesu lub efektów działań plastycznych dziecka, negatywne ich ocenianie lub porównywanie negatywne. Celem aktywności plastycznej dziecka nie jest uzyskanie zadowalającego estetycznie produktu. Największą wartością dziecięcej sztuki jest jej autentyczność i oryginalność.
10. Manifestowanie niechęci do zajęć plastycznych
Manifestowanie niechęci do zajęć plastycznych przez nauczyciela jest niestosowne. Nie powinien mówić do dzieci: „nie umiem rysować”, ” ja tego nie narysuję”. Może to niepokoić lub zniechęcać dziecko, osłabiać jego wiarę we własne możliwości (bo jak pani nie potrafi, ja też na pewno sobie nie poradzę).
11. Stosowanie kolorowanek
Stosowanie kolorowanek, (czyli czarno-białych obrazków konturowych przeznaczonych do wypełniania kolorami) jako zajęć plastycznych, jest nieporozumieniem! Kolorowanka to jedynie ćwiczenie manualne z użyciem kredek. Nie ma tu wiele miejsca dla dziecięcej wyobraźni, kreatywności ani twórczości plastycznej.
12. Brak ekspozycji prac plastycznych
Nieeksponowanie gotowych prac plastycznych jest błędem. Dzieci nie mogą tworzyć „do szuflady”. Nauczyciel powinien zorganizować galerię (choćby kawałek sznurka ze spinaczami) dla prezentowania dzieł plastycznych. Niedopuszczalny jest wybór tylko „najładniejszych” (w ocenie nauczyciela) prac. Wszystkie prace powinny być wystawiane. Rolą nauczyciela jest dostrzeganie i docenianie działań plastycznych dziecka, wspieranie jego twórczości oraz motywowanie do jej rozwijania.
13. Niedobór zabaw plastycznych i swobodnego tworzenia
Dzieci pracują zwykle na czas, na zadany temat, a najbardziej liczy się efekt. Nauczycie zbyt rzadko proponują zabawy i eksperymenty plastyczne. Zbyt rzadko zachęcają do swobodnego tworzenia. Wielka szkoda! Należy dołożyć wszelkich starań, aby dzieci zaciekawiać i inspirować, wyzwalać w nich twórczy potencjał. Stwarzać sytuacje, w których każde dziecko doświadczy radości tworzenia.
Beata En – autorka popularnego art bloga „Kreatywne Prace Plastyczne”: http://kreatywnepraceplastyczne.blogspot.co.uk/
Promuje hasło „Zrób sobie sztukę”. Inspiruje do twórczości plastycznej dzieci i dorosłych. Interesuje się także kreatywnością i nowoczesną edukacją.
Więcej o autorce: http://kreatywnepraceplastyczne.blogspot.co.uk/p/o-mnie.html
