Często w potocznym rozumowaniu utożsamiamy dzieci zdolne z dziećmi uzdolnionymi. Pragnę tym artykułem rozpocząć serię: „Dziecko zdolne a dziecko uzdolnione – jak rozpoznawać i co zrobić z tą wiedzą”. W niniejszym artykule zaprezentuję państwu charakterystykę dziecka zdolnego.
Co oznacza „zdolny”?
W ujęciu potocznym dziecko zdolne określane jest mianem dziecka „mądrego”, „intelektualnego”, „wybitnego”, a przez rówieśników – mianem „kujona”. W pojęciu zdolności warto ukazać, że są to „takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu. Te niejednakowe rezultaty w sensie pozytywnym będą udziałem ludzi wybitnych” (Z. Pietrasiński). W związku z powyższym o dziecku zdolnym można mówić wówczas jeżeli jego zdolności są określane jako ponadprzeciętne. Ujawniają się w różnym wieku i zazwyczaj w kilku sferach rozwoju człowieka:
• sfera poznawcza dziecka zdolnego charakteryzuje takie zdolności jak: logiczność myślenia, zdolność rozumienia złożonych informacji i łączących je relacji, zdolność myślenia abstrakcyjnego, duża pojemność uwagi, zdolność do wnikliwej obserwacji, dobra pamięć oraz szybkie tempo pracy. Dzieci te charakteryzuje również krytycyzm wobec wiedzy, szerokie zainteresowania, potrzeba eksperymentowania, „podwyższanie sobie poprzeczki przy zadaniu”. W społecznym obrazie są to dzieci, które zadają mnóstwo pytań, a i same najczęściej odpowiadają na zadane pytania.
• sfera twórczej postawy dziecka zdolnego związana jest z: wrażliwością na problemy (lepsze dostrzeganie braków, potrzeb i niedostatków u innych ludzi oraz w rzeczach), otwartością i płynnością myślenia (innowacyjne odpowiedzi na dany bodziec), plastycznością i elastycznością (szybkie przystosowanie się do nowych miejsc i zjawisk), z oryginalnością, ze zdolnością do transformacji i nadawania nowych znaczeń przedmiotom, ze zdolnością do analizy i wyróżniania szczegółów, a także odnajdywanie różnic.
• sfera emocjonalno-motywacyjna dziecka zdolnego to przede wszystkim zdolność do stałego zaangażowania w daną dziedzinę życia, upór, zapał, silna motywacja wewnętrzna, pracowitość, wytrwałość, samosterowność i wewnętrzne zdyscyplinowanie. Dzieci te często nie czekając na instrukcje nauczyciela dążą samodzielnie do rozwiązania problemu, zagadnienia – tzw. samosterowność. Osoby takie bywają labilne emocjonalnie, z dużą wrażliwością, ale także przejawiają wyższą samoocenę i samoakceptację oraz mniejszy lęk w stosunku do rówieśników. Są bardziej odporne na porażki, łatwiej tolerują ryzyko i odroczenie gratyfikacji działań.
• sfera społeczna dziecka zdolnego ukazuje szereg sprzeczności. Z jednej strony charakteryzują się wyjątkowymi zdolnościami przywódczymi i menadżerskimi, są bardziej uspołecznieni, pełnią więcej funkcji w klasie, częściej samorzutnie pomagają innym. Zazwyczaj cechują się silną osobowością i skłonnością do dominacji. Często jednak mają duże kłopoty z przystosowaniem się do otoczenia, wykazują postawę pełną rezerwy, preferują pracę indywidualną nad grupową. Są także często izolowani od grupy rówieśniczej, wyśmiewani przez kolegów, niedostrzegani przez nauczycieli.
Co umie zdolny przedszkolak?
Dziecko zdolne w wieku przedszkolnym to dziecko, które posiada widoczną i znacznie odróżniającą go od rówieśników:
• łatwość skupiania się przez dłuższy czas nad danym problemem, a także pewną skłonność do introwersji („zamykania się w sobie”),
• zdolności przywódcze, zdolność do wytężonej pracy,
• wytrwałość w uczeniu się,
• pewność siebie i wysoka samoocena,
• rozumowanie logiczne, abstrakcyjne,
• wysoki stopień rozumienia treści i dostrzegania zależności między jej elementami,
• duża ciekawość,
• szerokie zainteresowanie,
• duża zdolność obserwacji,
• bogaty słownik,
• łatwość zapamiętywania i odtwarzania danego materiału, zdolność skojarzeń,
• dążenie do odkryć.
W zabawach wykazuje się ponadprzeciętną pomysłowością, preferuje wykonywanie zadań umysłowych, dużo opowiada, ma bujną wyobraźnię. Często też ze zdolnościami umysłowymi współwystępują konkretne zdolności w wybranych dziedzinach artystycznych (w muzyce, plastyce, rytmice, ekspresji ruchowej). Dzieci zdolne są samodzielne, niezależne i krytyczne, a nawet uparte.
Warto uważnie obserwować swoje dzieci. Starajmy się, aby w aktywnym, wciąż pytającym dziecku nie widzieć tylko „niegrzecznego malucha” – tylko zobaczmy w nim wyjątkowość, a może i ukrytego „geniusza”!
Urszula Rogalska – pedagog, terapeuta, animator zabawy
