Dziecko, w przeciwieństwie do dorosłego, przejawia aktywność twórczą non stop, niezależnie od swojej woli i świadomości. To jego sposób poznawania i „próbowania” świata. Rolą rodziców jest nadanie temu procesowi ram, wyznaczenie zasad, mówienie „co wolno, a czego nie”.
Dlaczego rysowanie jest ważne?
Bo jest świetnym narzędziem do rozwoju twórczego myślenia! Zaś dobrze ukształtowane twórcze myślenie niekoniecznie wiedzie na progi ASP, za to jest cechą wybitnych naukowców, przedsiębiorców, managerów i liderów, czego dowodzą liczne badania.
Sam rozwój zdolności plastycznych ma jednak, jak twierdzą naukowcy, kilka faz, bardzo ściśle związanych z ogólnym rozwojem poznawczym dziecka. Warto o nich wiedzieć, żeby „wyznaczając ramy”, dostarczać dziecku bodźców niezbędnych do rozwoju jego zdolności.
Kiedy więc dać dziecku kredki? Kiedy ma 2 latka, roczek, pół?
W przypadku najmłodszych „artystów” znaczenie mają dwa czynniki rozwojowe. Przy pierwszych próbach rysowania z dzieckiem należy zwrócić przede wszystkim uwagę na etap rozwoju stawów u dziecka. U każdego człowieka postępuje on od symbolicznej osi środka ciała na zewnątrz, co oznacza, że najszybciej rozwija się staw barkowy, następnie łokciowy, w dalszej kolejności nadgarstek i stawy palców. Ma to bardzo duże znaczenie przy nauce rysowania.
Sześciomiesięczny niemowlak potrafi już chwytać kredkę i utrzymać ją w dłoni, wkracza też w etap manipulowania przedmiotami, czyli uczy się… zabawy. Jednak jeśli damy małemu dziecku kredki i kartkę formatu A4, będziemy mieli pomalowaną… podłogę wokół kartki, bo dziecko może nie zginać jeszcze sprawnie stawu łokciowego. Najlepiej jest zaczynać od wielkich kartonów, na których dziecko leży lub przy nich siedzi, jeśli już potrafi. Kilkumiesięczne dziecko chwyta kredkę zaciskając na niej całą dłoń i jest to jak najbardziej prawidłowe. Dziecko stopniowo, po kilku, a czasem nawet kilkunastu miesiącach, nauczy się właściwego chwytu.
Dobrym pomysłem jest zaklejenie na kilka miesięcy ściany w pokoju dziecka kartonami, na których może ono swobodnie malować. To wspaniała motywacja do samodzielnego wstawania, aby dosięgnąć wolnej przestrzeni do rysowania.
Stopniowo, kiedy widzimy, że dziecko zgina łokieć przy rysowaniu, można (nie trzeba!) przejść do mniejszych formatów kartek, ale standardowy format bloku rysunkowego czyli A4 polecany jest dla dzieci, które operują już sprawnie nadgarstkiem. Zazwyczaj dotyczy to dzieci powyżej 1-1,5 roku życia, jednak pamiętajmy, że każde dziecko ma swój indywidualny rytm rozwoju i zawsze może się zdarzyć, że nie potrafi robić czegoś, co potrafią rówieśnicy. Im więcej dziecko podejmuje ćwiczeń, tym lepiej daną czynność będzie wykonywać. Im starsze dziecko, tym zdolności plastyczne inaczej się przejawiają.
Co dziecko wie o świecie i jak umie to wyrazić?
Jean Piaget, wybitny francuski pedagog, nazywa to „inteligencją sensoryczno-motoryczną”. Do 4-5 roku życia dzieci uczą się poprzez ruch i dotyk. Sprawdzają, dotykają, przestawiają przedmioty, aby zrozumieć. Drążek, na który nakłada się kółeczka różnej wielkości, od największego do najmniejszego, jest dla dziecka za każdym razem od nowa tak samo fascynujący!
Kredki również są dla małego dziecka ciekawym „obiektem” – jak się je trzyma, jaki ślad zostawiają na papierze, jaki dźwięk wydają i …jak smakują! Podczas pierwszych prób rysunkowych nie liczmy na jakikolwiek efekt na papierze. Dziecko potrzebuje wielu prób, by nauczyć się trzymać kredkę. Będzie się złościło, rzucało kredkami, ale to nie znaczy, że nie chce rysować, wręcz przeciwnie. Wystarczy tylko dać mu przestrzeń do rysowania i czas. Możemy kupić grubsze kredki bambino. Zdecydowanie odradzam popularne „świecówki”, które łatwo jest… ugryźć. Jednak sekret nie tkwi w kredkach czy kartkach, ale w tym, żeby rysować razem z dzieckiem. Dziecko najchętniej naśladuje to, co robią rodzice. To ich zajęcia są najbardziej atrakcyjne. Kiedy biorę książkę, moje dziecko po pewnym czasie bierze swoją książeczkę i naśladuje czytanie. Kiedy rysuję, ono też bierze kredki lub farby.
Najwcześniejszy etap w rysowaniu dzieci nazywa się fazą „bazgrot”, czyli niewprawnych linii, które przypominają nieco nieświadomą abstrakcję.
Kiedy dziecko zaczyna myśleć „konkretnie” (mówiąc za Piagetem), liczy swoje palce, umie już nazywać przedmioty, układać je w zbiory i podzbiory (np. puzzle), inaczej też wyglądają jego rysunki. Jest to faza tzw. „schematyczna”, bo dziecko nie rysuje jeszcze tego, co widzi, ale to co wie o świecie: potrafi już narysować schemat domu, auta, słońca. Niebo jest zawsze „zawieszone” na górze kartki, łąka z kwiatami ściśle przylega do dolnej krawędzi rysunku. Dom ma dwa okna i drzwi pośrodku. Na tym etapie nie próbujmy uczyć dziecka perspektywy 🙂 Warto natomiast zadbać o możliwie dużą rozpiętość tematów do rysowania. Niech rysunki będą schematyczne, ale różnorodne: miasto, wieś, łąka, szkoła, mój spacer, zoo. Aby dziecko mogło poprzez rysowanie utrwalać swoją wiedzę o świecie, zapamiętywać lepiej przeżyte (i potem narysowane) przygody – wycieczki, spacery, wakacje itd.
Stopniowo, w miarę zwiększania się wyobraźni dziecka, która najbardziej rozwija się w wieku 5-7 lat, schematyczne rysunki nabiorą szczegółów i staną się mniej powtarzalne, a coraz bardziej realne. W miarę przyswajania wiedzy o świecie, kiedy dziecko już chodzi do szkoły, rysunki są na coraz wyższym poziomie.
Kryzys 10-latka
Niestety – większość dzieci w wieku 10-11 lat przechodzi kryzys zdolności plastycznych. Badania w Polsce nad tym tematem prowadził Sławomir Popek. Charakteryzuje ten twórczy „regres” jako zbiór kilku czynników:
– brak gotowości twórczej, np. opóźnianie rozpoczęcia tworzenia pracy,
– brak odwagi twórczej, np. powielanie konwencjonalnych szablonów, choćby disnejowskich,
– brak koncentracji uwagi podczas pracy, jak również spadek zainteresowania przedmiotem.
Podczas pierwszych lat edukacji dziecko jest pilnym uczniem, jednak w wieku 10-11 lat wchodzi w okres, kiedy najważniejsze jest dla niego istnienie w grupie rówieśniczej. W dużej mierze od otoczenia, od klasy, w której dziecko się uczy, zależy, czy i jak będzie przebiegał jego dalszy rozwój zdolności twórczych. Jeżeli nauczyciele są świadomi występowania rozwojowego kryzysu zdolności twórczych u dzieci w IV, V klasie, mogą je w tym okresie szczególnie stymulować, np. poprzez pracę grupową, której wtedy dzieci potrzebują, a przede wszystkim ograniczenie przekazywania wiedzy o sztuce na korzyść praktyki, umiejętności.
Niestety, wiedza ta nie ma żadnego odzwierciedlenia w programach nauczania plastyki w klasach IV-VI, tym bardziej ważna jest rola rodziców w podtrzymywaniu kreatywnych zdolności dziecka.
Terapia kredką
Pytanie „Kiedy dać dziecku kredki” było podchwytliwe. Bo odpowiedź jest oczywista – zawsze można dać dziecku kredki, trzeba tylko wiedzieć, jak z nim spędzać czas rysując, aby była to dla niego świetna zabawa, a kiedy podrośnie, nie musieć za niego przygotowywać prac na plastykę! Prawdziwe pytanie brzmi: dlaczego warto rysować samemu i z dzieckiem?
Nie bez kozery powstała dziedzina terapii zwana arteterapią – czyli terapią przez sztukę. Nie jest to nauka hermetyczna, przeznaczona dla wybranych. Nic nie kosztuje, a w sklepach mnóstwo jest poradników i publikacji na ten temat. Jakie terapeutyczne właściwości mają kredki? Jeśli nie nastawiamy się na efekt, ale nauczymy czerpać radość z samego tworzenia, mieszania kolorów i linii, będzie to dla nas rodziców wspaniały relaks, a dla dzieci – świetna zabawa. Będzie to okazja do rozmowy z dzieckiem o tym, co lubi, co przeżyło podczas wakacji. Ciekawe, czy zapamiętało z nich to samo, co my? Dla dziecka będzie to też okazja do samodzielnej pracy i do tego, żeby „przelać” na karton swoje przeżycia. Tym bardziej, jeśli dziecko przeżywa stresującą dla niego sytuację – np. adaptację do przedszkola lub żłobka. Dziecko nie umie mówić o swoich przeżyciach, ale potrafi wiele zawrzeć w rysunkach. Patrząc na jego rysunki, my, rodzice możemy spojrzeć na świat dziecka jego oczami.
Pamiętajmy o tym, że kredka jest bezpieczną zabawką nawet dla najmniejszych dzieci, jednak zawsze pod okiem rodzica. Jeśli rodzic jest obok, dziecko nie zdąży sobie zrobić kredką żadnej krzywdy, nie bójmy się o to (dręcząca wizja dziecka wykłuwającego sobie oko kredką jest równie mylna, co niestety, powszechna!). Jeśli jednak szukamy pomysłu na samodzielną zabawę małego dziecka (poniżej 1,5 roku), odłóżcie kredki na czas, kiedy będziecie mogli razem „tworzyć”.
Elżbieta Jurkowska
Trenerka i koordynatorka projektów edukacyjnych w organizacjach pozarządowych, pracuje z młodzieżą od 2004 r. Inicjatorka i realizatorka programów edukacyjnych o zasięgu lokalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym, inspirujących młodzież do działań twórczych, artystycznych, szczególnie na rzecz lokalnej społeczności oraz przestrzeni miejskiej. Od 2010 r koordynuje autorski program /kampanię „Temat: Rzeka” w Fundacji Impact. Jest absolwentką Akademii Innowatorów Społecznych Ashoka – Innovators for the Public. Ukończyła politologię, w zakresie profilaktyki – opieki – pomocy społecznej. Prowadzi badania nad twórczością plastyczną dzieci i młodzieży, w szczególności sposobami pracy stymulującymi twórcze myślenie i działanie, rozwój talentów.
