1. F jak fantazja
Wytłumacz młodszemu dziecku, że niekoniecznie musi rysować ubranie. Rysunek nie musi przedstawiać mamy czy taty dokładnie tak, jak wyglądają. Najważniejsze w tym ćwiczeniu jest to, żeby zastanowić się, co w sobie nawzajem lubimy i spróbować to przedstawić za pomocą barw i linii lub konkretnych przedmiotów.
Daj dziecku tyle czasu na rysowanie, ile potrzebuje. Nie strofuj, nie przyspieszaj pracy. To ważne, żeby dziecko czuło się podczas twórczej pracy zrelaksowane. Pamiętaj, że zadania banalne dla rodziców, dla dziecka mogą być trudne. Jeżeli dziecko szybko skończy pracę, zachęć je, aby dodało więcej szczegółów do rysunku, ale nie zmuszaj go do tego, jeśli nie chce.
Porozmawiaj z dzieckiem o rysunkach. Opowiedz dziecku o tym, co narysowałeś i dlaczego. Wysłuchaj historii dziecka. Jeżeli dwoje i więcej dzieci rysowały siebie nawzajem, niech usiądą naprzeciwko siebie lub w kole i opowiedzą po kolei, co narysowały i dlaczego. Możesz je zapytać np. o to, dlaczego użyły takich, a nie innych kolorów; co oznaczają elementy rysunku; czy drugiej osobie w parze podoba się ten rysunek.
Cel zabawy: ćwiczenie służy rozwojowi ekspresji emocjonalnej i twórczej.
Co jest potrzebne: zabawa nie wymaga dodatkowych pomocy technicznych poza kartkami i flamastrami/kredkami w różnych kolorach.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
2. Ł jak Łyżka
Zadajcie dziecku lub dzieciom pytanie: do czego może służyć łyżka? Jeżeli dzieci sprawnie piszą, rozdaj karteczki, na których mogą zapisać swoje pomysły. Możesz też spisywać odpowiedzi sama na dużej kartce.
Wytłumacz dzieciom, że w tej zabawie nie ma „złych” odpowiedzi, każdy pomysł jest dobry, a im bardziej oryginalny, tym lepiej. Zdziwisz się, na jak wiele pomysłów wpadną dzieci. Włącz się do zabawy i wymyślaj razem z dziećmi.
Policzcie, ile znaleźliście zastosowań dla łyżki. Jeżeli każdy pisał na swojej kartce, ten, kto ma najwięcej, czyta swoje pomysły, potem inni uzupełniają. Powiedz dziecku, że nawet dla zwykłego przedmiotu można znaleźć wiele zastosowań, jeśli się twórczo myśli. A może któreś z dziwnych zastosowań wcielicie w życie?
Cel zabawy: ćwiczenie służy rozwijaniu giętkości myślenia czyli cechy, która pomaga rozumować niestandardowo. Tę cechę wykorzystują popularne testy inteligencji. Jednak niewiele osób wie, że takiego myślenia można się nauczyć.
Co jest potrzebne: ćwiczenie nie wymaga dodatkowych pomocy technicznych poza kartkami i flamastrami/kredkami.
Czas zabawy: ok. 15-20 minut.
3. W jak wieża
Daj dziecku różne przedmioty do twórczego wykorzystania – np. słomkę, spinacze, mazak, papier, materiał, nitki, makaron itp. Może to być wszystko, co przyjdzie ci do głowy, ale co będzie dla dziecka bezpieczne. Zadaniem każdego uczestnika zabawy jest zbudowanie własnej wieży ze wszystkich materiałów.
Wersja dla większej liczby dzieci: robimy „coś z niczego”. Każde dziecko otrzymuje swój zestaw materiałów i samo buduje „coś” z „niczego”. Należy zapowiedzieć, że dzieci mają na wykonanie zadania ograniczony czas, ok. 15 minut – to usprawni pracę w większej grupie. Po skończeniu pracy, każde dziecko po kolei prezentuje swoje „coś”: budowlę, zwierzątko, itd., a cała grupa zgaduje, co to jest. Zadaj dzieciom pytanie: co jest potrzebne, żeby stworzyć „coś” z „niczego”?
Cel zadania: ćwiczenie służy rozwojowi giętkości myślenia, czyli cechy, która pomaga myśleć nieschematycznie. Nie jest to cecha wrodzona, ale umiejętność, którą można wyćwiczyć.
Co jest potrzebne: zadanie wymaga dodatkowych pomocy technicznych w postaci różnych materiałów plastycznych, biurowych i innych niestandardowych przedmiotów.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
4. H jak Himalaje
Tematem ćwiczenia są góry i wszystko, co z nimi związane. Zadanie polega na tym, aby wspólnie zbudować na jednym dużym kartonie model gór, używając do tego celu różnych materiałów. Może być to papier do flipcharta (można go kupić w sklepach z zaopatrzeniem dla biur) lub np. szary papier dostępny w dużych rolkach. Dobrze, żeby dziecko mogło siedzieć i chodzić po kartonie, dlatego najlepiej tworzyć makietę na podłodze. Niech każdy z uczestników zabawy sam wybierze sobie materiały (kredki, farby, kasza, ryż, ziarna zbóż, mak, skrawki materiałów, klej) i usiądzie w wygodnej pozycji. Opowiedz dzieciom o górach, jeśli jeszcze tam nie byliście lub powspominajcie wasz wspólny pobyt.
Można tworzyć wszystkie obiekty, które kojarzą się z górami, np. górę, polanę, chatkę, owczarka i stado owieczek, górski strumień, itp. Postarajcie się, żeby na kartonie nie było pustej przestrzeni.
Po skończonej pracy popatrzcie na wspólne dzieło. Porozmawiajcie z dziećmi o tym, jak każdy z was wyobraża sobie góry. Zastanówcie się, czy rzeczywiście tak wyglądają?
Cel zabawy: ćwiczenie służy rozwojowi twórczej ekspresji przy użyciu niestandardowych materiałów. Jednocześnie rozwija umiejętność komponowania obrazu i pracy zespołowej. To bardzo ważna umiejętność wymagająca od dziecka z jednej strony twórczego myślenia, a z drugiej – podporządkowania się zasadom, granicom (choćby przestrzennym granicom na kartonie) narzuconym przez pozostałych uczestników zabawy.
Co jest potrzebne: ćwiczenie wymaga dodatkowych pomocy technicznych w postaci jak najróżniejszych materiałów plastycznych, biurowych i innych niestandardowych przedmiotów.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
5. I jak Impresja
Wytłumacz dziecku znaczenie słowa „impresja” (wrażenie). Poszukaj w książkach, internecie obrazów impresjonistów i pokaż je dziecku. Łatwiej będzie mu zrozumieć to słowo na przykładzie obrazu. Zadbaj o to, aby każdy uczestnik zabawy miał do dyspozycji pudełko farb. Niech każdy spróbuje stworzyć impresję dzisiejszego lub wczorajszego dnia.
Zastanówcie się: jaki był ten dzień? Wesoły, smutny, nudny a może wyjątkowy?
Wybierzcie odpowiednie kolory. Porozmawiaj z młodszym dzieckiem o tym, jakie kolory odpowiadają jakim nastrojom, np. żółty – radość, czerwony – energia do zabawy, itd.
Spróbujcie naśladować sposób malowania impresjonistów, tworząc obrazki za pomocą kropek, ciapek, linii, a także mieszać barwy – żółty z czerwonym, niebieski z pomarańczowym, itd.
Po skończeniu pracy, niech każdy opowie o swoim rysunku. Gdy jedna osoba mówi, pozostali próbują włączać się i zgadywać, jakie nastroje towarzyszyły jej dzisiejszego czy wczorajszego dnia.
Cel zabawy: ćwiczenie służy rozwojowi twórczej ekspresji za pomocą barw i kresek. Jednocześnie rozwija myślenie plastyczne o tym, jak można wykorzystać kolor czy kształt do oddania nastroju. Uczy dziecko świadomie wybierać narzędzia plastyczne do wykonania zadania. Poszerza wiedzę dziecka z zakresu sztuki.
Co jest potrzebne: ćwiczenie wymaga dodatkowych pomocy technicznych w postaci farb i pędzli. Najlepiej jeśli każdy będzie miał do dyspozycji swój zestaw. Załóż dziecku odpowiedni strój do malowania farbami (np. stary duży t-shirt), żeby mogło się pobrudzić podczas pracy. Wybierzcie odpowiednie miejsce w domu lub rozłóżcie folię/papier makulaturowy na podłodze.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
6. D jak drzewo
Na przygotowanym dużym kartonie narysujcie wspólnie swoje „drzewo marzeń”. Nie musi ono przypominać rzeczywistego drzewa. Może mieć fantazyjne liście we wszystkich kolorach, może na nim rosnąć dosłownie wszystko, czego sobie zażyczycie. Zachęć dziecko do namalowania najbardziej oryginalnych pomysłów.
Kiedy skończycie, niech każdy narysuje na drzewie siebie, najlepiej w sposób symboliczny. Zastanówcie się, po której stronie drzewa narysować swoja postać? Wysoko, czy nisko? Pomyślcie, jak uzasadnić swój wybór?
Po skończeniu pracy wspólnie opowiedzcie, co i gdzie narysowaliście i dlaczego. Opowiedzcie sobie o swoich marzeniach.
Cel zabawy: ćwiczenie służy rozwojowi twórczej ekspresji i wyobraźni za pomocą uruchomienia nieschematycznego myślenia (np. liście to cukierki, owoce to rybki). Zadanie jednocześnie relaksuje dziecko i pozwala mu na swobodną ekspresję swoich marzeń. Pomysł na zabawę zaczerpnięto z testu rysunkowego F. Kocha, pod tytułem „drzewo marzeń”.
Co jest potrzebne: ćwiczenie nie wymaga dodatkowych pomocy technicznych poza kartonem i standardowymi materiałami plastycznymi.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
7. B jak bajka
Podzielcie się materiałami plastycznymi (dowolnymi), kartkami (mogą być kolorowe) i narysujcie swoją ulubioną postać z bajki. Niech rodzice również sięgną pamięcią do swoich dziecięcych idoli. Opowiedzcie o nich swoim dzieciom.
Mając już rysunki z postaciami, przystąpcie do napisania własnej bajki, w której wasze ulubione postacie spotykają się i mają nowe przygody. Zróbcie to razem, choćby bajka była krótka.
Możecie założyć zeszyt z własnymi bajkami. Ze starszymi dziećmi możecie bawić się w pisanie bajek w różnych stylach: komediowym, tragicznym lub romantycznym. Możecie też pisać każdy swoją bajkę w innym stylu, a przed końcem pracy zamienić się kartkami i dopisać sobie nawzajem zakończenia: tragiczne do bajki komediowej, komediowe do bajki romantycznej, itd.
Przeczytajcie bajkę na głos po zakończeniu pracy. Następnie możecie pobawić się w teatr i przygotować inscenizację waszej bajki dla reszty rodziny i przyjaciół.
Cel zabawy: ćwiczenie służy rozwojowi twórczej ekspresji i wyobraźni za pomocą niestandardowych połączeń tego, co znamy – różne znane postaci tworzą jedną nową bajkę. Zabawa jednocześnie relaksuje dziecko i pozwala mu na swobodne fantazjowanie. Zadbaj, aby dziecko nie powielało w waszej bajce przygód bohaterów, które zna z filmów. Niech spróbuje wymyślić zupełnie nowe przygody.
Co jest potrzebne: to ćwiczenie nie wymaga dodatkowych pomocy technicznych poza kartonem i standardowymi materiałami plastycznymi.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
8. D jak Deszcz
Co robić z dzieckiem w domu, kiedy za oknem pada deszcz? Spróbować go narysować!
Weźcie kartki oraz kredki lub farby. Wyobraźcie sobie człowieka w deszczu. Niech każdy uczestnik zabawy narysuje deszczowy krajobraz i siebie w nim. Czy będzie to miasto? A może łąka, góry? Jak ubrany jest człowiek spacerujący na deszczu? A może schował się pod daszkiem? Może biegnie do domu? Czy ma parasol? Pelerynę? Kalosze? Co jeszcze? Jak wygląda deszczowy krajobraz? Jaki ma kolor? A może trochę go „zaczarować”, żeby był weselszy? Możecie dodać mu kolorów, kształtów, esów-floresów.
Zachęć dziecko do narysowania jak największej liczby szczegółów. Niech opowie, co sobie wyobraziło, co narysowało i dlaczego.
Cel zabawy: Zabawa służy rozwojowi twórczej ekspresji i wyobraźni. Jednocześnie relaksuje dziecko i pozwala mu na swobodną ekspresję swoich marzeń. Oparte jest na teście rysunkowym Fay, pod tytułem „Człowiek w deszczu”, którego używa się, aby sprawdzić, jak dziecko radzi sobie z negatywnymi uczuciami, problemami, smutkiem. Deszcz staje się wówczas symbolem spadających na dziecko problemów. Nie wyciągaj jednak pochopnych wniosków z rysunku dziecka. To, że rysunek wydaje ci się smutny, albo jest narysowany czarną kredką, nie oznacza wprost, że dziecko nie umie sobie radzić z problemami. Nie staraj się interpretować rysunków dziecka, za to zawsze głośno doceniaj jego dzieło.
Co jest potrzebne: ćwiczenie nie wymaga dodatkowych pomocy technicznych poza kartonem i standardowymi materiałami plastycznymi.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
9. K jak Kompozycja
Przygotuj przed zabawą kartki wycięte jak puzzle – tak, by do siebie pasowały. Na każdej z nich przez kilka minut spróbujcie razem narysować to, co może dziać się teraz za oknem: pogodę, ludzi, budynki, przyrodę – co tylko chcecie. Jeżeli rodzic rysuje z jednym dzieckiem, to wystarczą wam cztery puzzle: po dwa duże dla każdego. Jeżeli dorosłych lub dzieci jest więcej – puzzli też powinno być więcej.
Po skończeniu pracy, poszukajcie puzzli, które do siebie pasują i spróbujcie utworzyć wspólnie jedną dużą kompozycję. Wytłumacz dziecku, co to jest kompozycja. W przypadku młodszych dzieci, użyj porównania do rzeczy dobrze dziecku znanej np. do obiadu na talerzu, gdzie różne składniki (wymieńcie je po kolei), tworzą jedną kompozycję. Starszym dzieciom pomóż znaleźć na połączonych puzzlach elementy kompozycji: porządek (podobne elementy) i kontrasty (różne elementy):
– w barwie (podobne kolory użyte na różnych puzzlach lub kontrastujące np. czarny-biały, ciepłe-zimne kolory);
-w kształcie i liniach (podobne kształty np. proste, koła i kontrastujące np. kwadrat-koło, kant-łuk);
– w fakturze (podobne/różne materiały użyte do rysunku, np. kredki, farby, flamastry).
Cel zabawy: Zabawa służy rozwojowi twórczej ekspresji za pomocą barw i kresek. Jednocześnie rozwija myślenie plastyczne o tym, jak można wykorzystać kolor czy linię, aby stworzyć kompozycję. Uczy dziecko świadomie oglądać i oceniać „narzędzia” plastyczne do wykonania zadania. Poszerza wiedzę dziecka z zakresu sztuki.
Co jest potrzebne: ćwiczenie nie wymaga dodatkowych pomocy technicznych poza standardowymi materiałami plastycznymi, kartonami i nożyczkami.
Czas zabawy: ok. 30 minut.
10. N jak Natura
Wyjdź z dzieckiem na spacer. Każdy niech będzie zaopatrzony w kartkę, ołówek lub kredkę i sztywną podkładkę. Pobawcie się w prawdziwych artystów. Będziecie rysować w plenerze – to znaczy w naturalnych warunkach (wyjaśnij ten termin młodszym dzieciom). Niech każdy znajdzie sobie obiekt, który tylko on będzie rysował – drzewo, krzew, kwiat. Postarajcie się najpierw chwilę poobserwować swój obiekt, zastanowić się, co wam się w nim podoba lub nie. Jak oddać jego piękno przy pomocy ołówka lub kredki? Dopiero potem zacznijcie rysować.
Po powrocie ze spaceru niech każdy przedstawi swoją pracę i opowie o tym jak „obiekt” wyglądał w rzeczywistości, np. jakiego był koloru.
Cel zabawy: ćwiczenie służy rozwojowi twórczej percepcji rzeczywistości i ekspresji za pomocą barw i kresek. Uczy dziecko obserwacji i umiejętności realistycznego odtwarzania rzeczywistości. Poszerza wiedzę dziecka z zakresu sztuki. Pamiętaj też, że dziecko dopiero uczy się odwzorowania rzeczywistości, więc efekt nie jest tu najważniejszy. Dziecko w wieku 6 lat na ogół już rysuje po swojemu kwiat czy drzewo. Takie rysowanie w plenerze pomoże mu zaobserwować, że korona drzew nie ma kształtu kółka, a kwiaty mają więcej niż dwa listki. Pochwal dziecko za jego pracę.
Co jest potrzebne: ćwiczenie nie wymaga dodatkowych pomocy technicznych poza standardowymi materiałami plastycznymi, kartonami i podkładkami. Zadbaj o to, by dziecko rysowało w plenerze w wygodnej pozycji. Może warto zabrać ze sobą np. koce lub wybrać się do parku, gdzie są ławki.
Czas zabawy: od ok. 45 minut do 1 godziny.
Elżbieta Jurkowska
Trenerka i koordynatorka projektów edukacyjnych w organizacjach pozarządowych, pracuje z młodzieżą od 2004 r. Inicjatorka i realizatorka programów edukacyjnych o zasięgu lokalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym, inspirujących młodzież do działań twórczych, artystycznych, szczególnie na rzecz lokalnej społeczności oraz przestrzeni miejskiej. Od 2010 r koordynuje autorski program /kampanię „Temat: Rzeka” w Fundacji Impact. Jest absolwentką Akademii Innowatorów Społecznych Ashoka – Innovators for the Public. Ukończyła politologię, w zakresie profilaktyki – opieki – pomocy społecznej. Prowadzi badania nad twórczością plastyczną dzieci i młodzieży, w szczególności sposobami pracy stymulującymi twórcze myślenie i działanie, rozwój talentów.
