Wielu psychologów twierdzi, że nie ma jednego uniwersalnego modelu rozwoju uzdolnień, bowiem najważniejsza jest indywidualna „droga” rozwoju człowieka, a rezultaty działania w danej dziedzinie zmieniają się w ciągu życia „twórcy”. W związku z tym niezbędna jest jak najszersza i najbardziej wnikliwa obserwacja dziecka od najmłodszych lat. Kolejne lata dziecka to ukierunkowywanie jego uzdolnień, pogłębianie wiedzy związanej z daną dziedziną. Zadanie to przeznaczone jest początkowo dla rodziców – są pierwszymi ludźmi mogącymi zwrócić uwagę na nietypowe zachowania u swojego dziecka. Następnie jest to wyzwanie dla nauczycieli, którzy swoim fachowym okiem mogą zauważyć inne, równie istotne aspekty rozwoju dziecka. W celu uzyskania najlepszych efektów pracy z dzieckiem ostatnim etapem jest współpraca dwóch ważnych środowisk malucha – rodziny i szkoły. Wzajemna wymiana informacji, ale przede wszystkim konstruktywna praca tych dwóch środowisk może powodować, że dziecko zdolne lub wybitnie uzdolnione odnajdzie się w codzienności życia społecznego.
Porady dla rodziców
Przede wszystkim – obserwuj swoje dziecko przy zabawie – podczas niej dziecko nie hamuje swoich instynktów i przejawia swoją osobowość.
Koniecznie też baw się razem z dzieckiem – to niezastąpiona droga wspierania rozwoju malucha!
• Rozbudzaj zainteresowanie poprzez zadawanie pytań ogólnych, czyli takich, na które dziecko nie będzie tylko odpowiadało „tak”, „nie”.
• Gdy twoje dziecko zadaje ci pytania, postaraj się zawsze mieć na to czas i nie „spłaszczaj” odpowiedzi – dzieci lubią podyskutować na interesujący ich temat – pozwól im na to.
• Poszerzaj horyzonty swojej pociechy – aktywnie wprowadź go w świat sztuki i nauki poprzez odwiedzanie galerii, teatrów, oglądanie programów naukowych.
• Stwórz wraz z dzieckiem jego osobistą bibliotekę tematyki, która szczególnie je interesuje – zbierajcie książki, czasopisma, wycinki itp.
• Pozwól dziecku eksperymentować i doświadczać – każdy młody człowiek jest wynalazcą i chce poznać jak coś powstało. Uzgodnij z dzieckiem bezpieczne zasady eksperymentowania jedynie w twojej obecności – oto kilka bezpiecznych pomysłów:
– Badacz przyrody
– Mroźny eksperyment
– Co mówi woda?
– Wąsy i plamki
• Grajcie w szachy i karty, gry logiczne, puzzle.
• Twoja pociecha będzie szczęśliwsza, a jej rozwój prawidłowy gdy aktywnie będzie uczestniczyła w zajęciach dla rówieśników tj. przedszkole, szkoła, koła zainteresowań, domy kultury itp. Nie ograniczaj świata dziecka do bycia wśród dorosłych czy wśród wybranych przez ciebie rówieśników – ono musi skonfrontować swoją indywidualność z życiem codziennym.
• Unikaj nudy – to że jest uzdolnione nie znaczy wcale, że ma zajmować się tylko sobą i swoimi uzdolnieniami. Ono również potrzebuje pomocy i wsparcia, a także zagospodarowania dnia w sposób interesujący i różnorodny.
W razie wątpliwości, pytań, rozterek, jako rodzic możesz skorzystać z pomocy fachowca w poradni psychologiczno-pedagogicznej w swoim mieście. Już praktycznie każda specjalistyczna placówka ma wyznaczone osoby wspierające rodziców jaki i dzieci uzdolnione.
Chwalmy mądrze
Rodzice dzieci zdolnych i uzdolnionych winni unikać wychowania swojej pociechy bez „zakazów i nakazów”. Zbytnie pobłażanie czy też nie nauczenie dziecka ponoszenia porażek może skutkować zahamowaniem uzdolnień dziecka ale też poważnymi problemami wychowawczymi. Konstruktywna krytyka może przynieść wiele pożytku – jak również pochwały odnośnie wysiłku włożonego w realizację zadania a nie tylko jego końcowego efektu.
Ambicje rodziców pod kontrolą
Najczęstszymi błędami popełnianymi przez rodziców jest przekierowanie na swoją pociechę osobistych, niezrealizowanych aspiracji, stawianie dziecku nadmiernych wymagań, ukierunkowanie swojego zainteresowania dzieckiem przez pryzmat dobrych stopni, a także izolowanie swojej pociechy od rówieśników „przeciętnych”, „słabszych”. Konsekwencją takiego postępowania jest zarozumialstwo i zbytnia pewność siebie, upór i ogromna chęć stanowienia o sobie, a co za tym idzie – zdanie rodziców przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie dla dzieci, gdyż często uważają się za mądrzejsze. Inną lub nawet dalszą konsekwencją jest izolacja takich dzieci z grupy rówieśniczej, poniżanie ich, co w ostateczności może prowadzić do ucieczki tych dzieci w „zły” świat używek czy grup antyspołecznych.
Szkoła pod lupę
System szkolnictwa polskiego uwzględnia w swoich ustawach objęcie tych dzieci szczególną opieką. Przykładowymi formami jej realizacji są indywidualne programy nauczania, a także możliwość ukończenia szkoły w skróconym czasie. Brak jednak w ustawie odrębnych przepisów regulujących w sposób szczególny kształcenie uczniów wybitnie zdolnych. Szkoły praktykują najczęściej:
• Różnorodne formy nauczania zindywidualizowanego, np. tworzenie klas tylko z uczniami zdolnymi, których na każdym etapie kształcenia przygotowuje się do osiągania sukcesów w wielu dziedzinach wiedzy.
• Grupy uczniów w klasie, którzy realizują rozszerzone programy edukacyjne.
• Nauczanie indywidualne w systemie jednoosobowej klasy.
• Wcześniejsze promocje prowadzące do przyspieszonego toku nauczania.
Kilka porad dla nauczycieli
Praca z dzieckiem zdolnym jest trudnym zadaniem dla nauczyciela. Uwzględnić należy liczebność klasy, indywidualne możliwości każdego podopiecznego, ich zaburzenia jak i możliwości, a także konieczność zrealizowania całego programu nauczania. Realistycznie rzecz ujmując praca indywidualna z uczniem często sprowadzana jest na drugi tor…
W pracy ze zdolnymi uczniami warto skoncentrować się na poniższych aspektach:
• zdiagnozowanie klasy pod względem zdolności, zainteresowań oraz problemów,
• zadawanie uczniom zdolnym dodatkowych zadań podczas prac klasowych i domowych,
• prowadzenie przez uczniów zdolnych fragmentów lekcji,
• zachęcanie ich do czytania czasopism związanych z danym przedmiotem,
• zwiększanie wymagań co do ścisłości i precyzji ich wypowiedzi,
• organizowanie konkursów w rozwiązywaniu zadań trudniejszych,
• samodzielne poznawanie przez ucznia zdolnego nowego materiału (ewentualne niejasności konsultuje z nauczycielem),
• przekazywanie pod opiekę stałą lub doraźną uczniów słabych uczniom zdolnym,
• powierzanie im przewodnictwa w grupach lekcyjnych.
Trudności, na jakie może napotykać nauczyciel, to nieodpowiednie zdiagnozowanie u dziecka zdolności, jak i brak czasu podczas lekcji dla dzieci słabszych, jak i tych zdolnych. Ponadto dzieci zdolne bywają nieakceptowane przez rówieśników za ich „wszechwiedzę” czy też zarozumialstwo. Zadaniem nauczyciela jest obserwowanie atmosfery w klasie i reagowanie w trudnych sytuacjach.
Dzieci zdolne są często oceniane przez nauczycieli jako dzieci kłopotliwe, przeszkadzające w prowadzeniu lekcji, gdyż zadają za dużo pytań, są dociekliwe i szybko się nudzą. Bywa i tak, że dzieci zdolne nie osiągają sukcesów z uwagi na występujące u nich nadpobudliwości np. wyobrażeniowe, zmysłowo-sensoryczne, emocjonalne, czy też psychomotoryczne.
Dokąd po radę?
W Polsce działają instytucje na rzecz dzieci zdolnych – tu udajemy się po poradę, wiedzę, pomoc. Adresy takich instytucji mogą Państwo pozyskać w internecie lub w poradniach psychologiczno-pedagogicznych w swoim mieście. Zasadniczą formą pomocy nie są tu środki pieniężne, ale konkretne akcje na rzecz dziecka, np. zakup komputera, opłata kursu itp. Oto kilka głównych instytucji, o których powinni wiedzieć rodzice zdolnych maluchów:
• Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej
• Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci
• Centrum Informacyjno – Konsultacyjne ds. Dzieci Zdolnych
• Stowarzyszenie Szkół Twórczych
• Stowarzyszenie Szkół Aktywnych
• Sekcja Twórczości i Zdolności Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
• Ośrodek Promocji Talentów
• Fundacja Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich
• Fundacja Ewy Czeszejko-Sochackiej Promocja Talentu
• Primus Inter Pares – Fundacja na Rzecz Młodzieży Wybitnie Uzdolnionej i Jej Nauczycieli
• Fundacja im. Stefana Batorego
• Fundacja Płocka
• Centrum Edukacji Artystycznej
Urszula Rogalska – pedagog, terapeuta, animator zabawy
