Jak rozwijać funkcje wykonawcze u dzieci?

Jak pokazują najnowsze badania, wyniki szkolne dziecka, a następnie jego sukcesy życiowe i zawodowe zależą od poziomu rozwoju funkcji wykonawczych. Okazuje się, że w procesie uczenia się odgrywają one ważniejszą rolę niż poziom inteligencji. To właśnie umiejętności wykonawcze decydują, czy jesteśmy w stanie pracować w skupieniu, oprzeć się pokusie, pomyśleć przed działaniem czy dążyć wytrwale do rozwiązania zadania.

Czym są funkcje wykonawcze?

Funkcje wykonawcze to złożone procesy psychiczne, które odpowiadają za to, czy potrafimy w sposób świadomy kierować swoim działaniem zorientowanym na osiągnięcie celu. Wyróżniamy trzy główne funkcje wykonawcze: hamowanie impulsywnych reakcji (odpowiedzialne za samokontrolę), elastyczność poznawczą (dostosowanie się do zmiany) oraz pamięć roboczą (wykorzystywanie informacji), których bazą jest uwaga. Istotne są także funkcje wykonawcze wyższego rzędu, takie jak rozwiązywanie problemów, wnioskowanie i planowanie. Wszystkie te umiejętności są kluczowe w przygotowaniu naszego dziecka do życia w świecie, w którym będzie musiało odnajdywać się w szybko zmieniającej się rzeczywistości, myśleć problemowo, być kreatywne i umieć pracować w zespole.

Wspierając rozwój dziecka, powinniśmy dostarczać mu takich doświadczeń, by mogło rozwijać umiejętności wykonawcze, czyli samodzielnie odkrywać, stawiać sobie cele, planować, uczyć się na błędach, a przede wszystkim bawić się z innymi, nakierowując swoje działania na określony cel – mówi Monika Abraszewska, terapeutka pedagogiczna, kierownik studiów podyplomowych z zakresu terapii pedagogicznej na Uniwersytecie SWPS we Wrocławiu.

Nowe technologie, ruch i rozwijanie kompetencji społecznych

Funkcje wykonawcze najlepiej usprawniać u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (klasy I-III). W tym okresie mózg człowieka podlega najbardziej dynamicznym zmianom. Według neuropsychologów, to właśnie czas między 3 a 9 rokiem życia jest niezwykle istotny z perspektywy dynamiki rozwoju funkcji wykonawczych, gdyż podlegają one w tym czasie wielu ważnym zmianom.
 
Trening funkcji wykonawczych prowadzi już Przedszkole Integracyjne fundacji Promyk Słońca we Wrocławiu. Zajęcia odbywają się w czteroosobowych grupach.  – Przedszkolaki mają dużą motywację do pracy, gdyż trening prowadzony jest na Magicznym Dywanie, czyli podłodze interaktywnej z wykorzystaniem multimedialnego programu zawierającego ćwiczenia i zadania w formie gier. Program łączy nowe technologie, które tak przyciągają dzisiejsze młode pokolenie, z aktywnością fizyczną i pracą w grupie – mówi Maciej Mazurkiewicz, Prezes Zarządu firmy Funtronic, producenta Magicznego Dywanu.

Program Stymulowania Rozwoju Funkcji Wykonawczych to nie tylko zabawa, ale także ściśle określona koncepcja pracy z dzieckiem, która koncentruje się na jego zasobach, a nie deficytach. Nauczyciel nie podaje żadnych poleceń, nie podpowiada, co trzeba zrobić. Jest osobą wspierającą. Poprzez odpowiednio zadawane pytania stymuluje dzieci do poszukiwania własnych dróg prowadzących do rozwiązania zadania. Wszystkie proponowane ćwiczenia zakładają współpracę grupy, która współdziała ze sobą. Dzieci same muszą odkryć zasadę, określić cel, krok po kroku ustalić najlepszy sposób, by rozwiązać zadanie.
 
Dzięki treningowi funkcji wykonawczych dziecko staje się coraz bardziej samodzielne i w coraz większym stopniu wpływa na swoje działania oraz kontroluje to, co robi. Zaczyna być refleksyjne oraz świadome swoich odczuć i planów. Ponadto, praca z wykorzystaniem tego programu pozwala podtrzymywać naturalną ciekawość dziecka, nie hamuje potrzeby ruchu, wspiera rozwój kompetencji społecznych oraz inspiruje do samodzielnego odkrywania świata i siebie. 
 
Terapia dzieci z wyzwaniami rozwojowymi – są już pierwsze efekty!

W zajęciach uczestniczą również dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, m.in. autyzmem, niepełnosprawnością intelektualną, czy nadpobudliwością psychoruchową. Trening funkcji wykonawczych może być bowiem realizowany zarówno w ramach zajęć edukacyjnych stymulujących rozwój, jak i terapeutycznych, korekcyjno-kompensacyjnych czy rewalidacyjnych. Zajęcia o charakterze terapeutycznym poprzedzone są diagnozą. Nauczyciel monitoruje przebieg terapii i jej efekty przy pomocy specjalnych arkuszy.
 
U dzieci uczestniczących w zajęciach dostrzegamy poprawę w funkcjonowaniu społecznym, jak i rozwoju poznawczym. Hania z zespołem Downa rozwinęła giętkość poznawczą, uczy się przez naśladownictwo, obserwując innych. Antek ze spektrum autyzmu sam odkrywa zasady i ich przestrzega, uczy się rozumienia i posługiwania się symbolami, a to krok do lepszej komunikacji i relacji społecznych. Piotruś z dużą nadpobudliwością ruchową po kilku miesiącach terapii jest w stanie w odpowiednim momencie zahamować impulsywne reakcje, na przykład poczekać na swoją kolej, podczas gdy wcześniej przeszkadzał kolegom, co było dodatkowym powodem konfliktów – podsumowuje Beata Wacławowicz, pedagog, współautorka programu.
 
Dzięki rozwojowi neuropsychologii coraz więcej wiemy o mózgu i jego wpływie na zachowanie człowieka, co ułatwia określenie przyczyny trudności dziecka i ma wpływ na dobór metod i narzędzi pracy terapeutycznej – Program Stymulowania Rozwoju Funkcji Wykonawczych to ciekawa propozycja dla każdego przedszkola, szkoły, poradni psychologiczno-pedagogicznej czy ośrodka terapeutycznego, bo pracując tą metodą możemy oddziaływać na źródło problemu a nie tylko radzić sobie z objawami – mówi dr n. med. Adriana Pietraszkiewicz z Centrum Diagnostyczno-Rehabilitacyjnego fundacji Promyk Słońca we Wrocławiu.