„Dziecko we mgle”- charakterystyka dzieci z rodzin alkoholowych


Jedną z kwestii bezsprzecznie zaburzającą funkcjonowanie rodziny jest problem alkoholowy. Statystki dotyczące tego problemu są zatrważające. Przyjmuje się bowiem, że w Polsce żyje około 800 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu. Co daje średnio około 2 milionów dzieci, które na co dzień borykają się z chorobą dotykającą ich rodzinę. Co najmniej połowa z nich żyje z warunkach zagrażających prawidłowemu rozwojowi, a nawet życiu.

Funkcjonowanie dziecka w rodzinie alkoholowej niesie ze sobą chroniczne poczucie stresu i napięcia emocjonalnego. Stan ciągłej niepewności i niestabilności sytuacji popycha dziecko do funkcjonowania według trzech podstawowych zasad: „nie czuj” – bo to, co czujesz, czyni słabym i sprawia za dużo bólu; „nie ufaj” – bo każdej obietnicy można nie dotrzymać; „nie mów” – bo nikt nie powinien wiedzieć, co dzieje się w rodzinie.

Wszystko to powoduje, że aby przetrwać, w rodzinie z problemem alkoholowym dzieci przyjmują określone role. Mowa tutaj o czterech postawach: Bohater rodzinny, Kozioł ofiarny, Dziecko zagubione (nazywane również Dzieckiem we mgle) i Maskotka. A teraz przyjrzyjmy im się bliżej.

Bohater rodzinny – jest nim zazwyczaj najstarsze dziecko. To ono przejmuje, za dorosłych, odpowiedzialności za prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Jest perfekcjonistą we wszystkim, co robi. W szkole to wzorowy uczeń, zawsze przygotowany, osiąga bardzo dobre wyniki w nauce, przestrzega zasad i nie sprawia problemów wychowawczych. W domu dba o rodzeństwo, ład i porządek. Buduje zatem „normalny” wizerunek rodziny. Dziecko to nigdy nie odpoczywa, nie bawi się, jak jego rówieśnicy. Staje się poważnym „małym dorosłym”. Planuje i organizuje tak swoje działania, by zachować pozory normalności. Gubi się natomiast, gdy sytuacja je zaskakuje, jest dla niego nowa
i niespodziewana.

Kozioł ofiarny – na niego zrzucana jest wina za wszystkie problemy i frustracje rodziny. Trudno dorównać mu do roli bohatera, więc staje się jego przeciwieństwem. Co rusz pakuje się w kłopoty, ma problemy w szkole, wdaje się w bójki, sięga po narkotyki, często ucieka z domu. Pomimo starań stale doświadcza niepowodzeń. W grupie rówieśniczej nie jest akceptowany. Właściwie wszędzie spotyka się z dezaprobatą.

Dziecko zagubione – to najczęściej średnie dziecko. Problem, z jakim boryka się jego rodzina, jest dla niego tak mocno krzywdzący, że wycofuje się z życia rodziny, tworząc swój własny świat. Sprawia najmniej kłopotu tak w rodzinie, jak i w szkole. Zwykle spędza czas samotnie, na zabawie
w swoim pokoju. Lubi chować się w niedostępne miejsca, np. w szafie czy pod łóżkiem. Zdarza się, że ma wymyślonego, niewidzialnego przyjaciela lub ulubioną przytulankę, z którą rozmawia.

Maskotka – to najmłodsze dziecko. Odwraca ono uwagę rodziny od problemu alkoholowego chorego rodzica, poprzez skupianie jej na sobie. Aby to zrobić, wygłupia się i błaznuje. Jego rola polega więc na rozładowaniu dotykających rodzinę negatywnych emocji poprzez rozweselanie i humor. Taka postawa jest jednak przykrywką do skrywania uczuć przeciwstawnych, takich jak strach i smutek. W grupie rówieśniczej to dusza towarzystwa, zawsze wesoła i skupiająca wokół siebie dużo ludzi. Ceną za takie zachowanie jest fakt, że nikt nie traktuje go poważnie.

Wyżej wymienione role to tak zwane „fałszywe osobowości”. Powstają na skutek nieświadomej reakcji dziecka na chorobę rodzica. Dzieci, tworząc swoją fałszywą osobowość, bronią się przed zranieniem ich prawdziwych uczuć. Niestety, tak misternie zbudowane postawy stanowią przeszkodę w odkryciu sekretu rodziny i szybkie przyjście dziecku z pomocą. Dlatego też  w pracy z dziećmi każdy nauczyciel czy opiekun musi być bardzo czujny. Wykorzystując swoją wiedzę i intuicję, powinien zauważyć niepokojące sygnały, obserwować je i analizować, a następnie podjąć odpowiednie działania.

Agnieszka Ostrowska – nauczyciel wychowania przedszkolnego