Zazwyczaj to rodzice są liderami, odpowiadającymi za przywodzenie rodzinie, a dzieci podążają wyznaczonym przez nich torem. Taki podział ról sprawia, że najmłodsi mają, co bardzo istotne, poczucie bezpieczeństwa i stałości. Dziecko, które zbyt wcześnie zostaje obarczone rolą „dorosłego”, czuje ogromny ciężar, za duży jak na swój wiek; traktowane jako „mały dorosły”, nie może swobodnie przeżywać dzieciństwa. Kiedy dzieci dorastają, potrzebują coraz więcej autonomii i oczekują od rodziców, że będą uwzględniać także ich zdanie i potrzeby. Jednak to rodzice są ostateczną władzą i ośrodkiem decyzyjnym, dopóki dzieci nie osiągną pełnoletniości.
Oczywiście zawsze będą pojawiać się różnice zdań i wynikające z nich konflikty. To nieuniknione. Sprzeczne oczekiwania mogą w dorastającym dziecku wywoływać bunt, ale jeśli rodzic konsekwentnie przestrzega hierarchii i granic w rodzinie, a do tego odczuwa miłość i szacunek, na pewno weźmie pod uwagę potrzeby dziecka, mimo że ostateczna decyzja należy do niego.
W takiej sytuacji należy wyjaśnić – cierpliwie i szczerze, ale pewnie, bez poczucia winy, dlaczego podjęta została właśnie taka decyzja. Nie wszystkie decyzje rodziców spotykają się ze zrozumieniem, jednak to nie powinno mieć wpływu na ich podejmowanie. Dziecko nie przestanie nagle kochać rodzica, za to w dorosłym życiu doceni i zrozumie mądrość rodzinnej hierarchii, podziału ról i wyznaczania granic.
Inne hierarchie rodzinne
Chociaż hierarchie pokoleniowe w rodzinach są najbardziej popularne i oczywiste, istnieją także inne typy relacji. Niekiedy są one uzależnione od płci, tak jak w społeczeństwach patriarchalnych. Tradycyjnie to mężczyźni stali na czele rodziny i sprawowali w niej władzę, a ojciec odgrywał rolę „głowy rodziny”, autorytetu i żywiciela, ale też ostatecznego decydenta. Tak naprawdę w takich społeczeństwach rola ojca w rodzinie często sprowadzała się do wyżej wymienionych powinności. Tradycyjna rola matki to opiekunka odpowiedzialna za emocjonalną stronę rodziny. Dziś jednak „tradycyjny” model rodziny ulega zmianie. W wielu rodzinach, zarówno ojcowie, jak i matki zapewniają byt, pracując zawodowo. I choć kobiety nadal przyjmują na swoje barki większą odpowiedzialność za codzienne funkcjonowanie rodziny, ojcowie coraz chętniej biorą aktywny udział w wychowywaniu dzieci i w wykonywaniu obowiązków domowych. Oznacza to, że matki i ojcowie mogą zajmować różne stanowiska w hierarchii rodziny. Wszystko zależy od tego, w jakim systemie społecznym żyje dana rodzina lub na jaki podział obowiązków zdecydują się rodzice.
Biorąc pod uwagę poszczególne funkcje rodziny, warto zastanowić się, jakie role przypadają poszczególnym jej członkom i czy wszyscy są zadowoleni z obecnego rozwiązania. Może się zdarzyć na przykład, że najstarsze dziecko podejmuje się pełnienia roli rodzica w opiece nad młodszym rodzeństwem lub dziadkowie spełniają ważną rolę, wychowując wnuki, podczas gdy rodzice pracują. Ważne jest, aby nikt nie przymuszał nikogo siłą do przyjmowania ról, których ten nie chce przyjąć. Warto pomyśleć o tym, kto jest za co w rodzinie odpowiedzialny i jak obecny układ działa. Niektóre zadania powinny podlegać negocjacjom, szczególnie jeśli rodzina nie funkcjonuje optymalnie. Starsze dziecko może nie radzić sobie, gdy obarczamy je zbyt wieloma odpowiedzialnymi zadaniami, na przykład opieką nad rodzeństwem, za to młodsze dzieci mają prawo odczuwać złość, że brat czy siostra odgrywają rolę rodziców. Utrzymywanie się takiego stanu może doprowadzić do zaburzenia relacji między rodzeństwem. Dlatego też rodzice nieustannie powinni przyglądać się, jak funkcjonuje rodzina, szczególnie w przypadku zmiany ról poszczególnych jej członków, a w razie nieporozumień, interweniować. Rozmowy i wspólne ustalenia na pewno pozytywnie wpłyną na sytuację.
Marta Pociecha – psycholog, psychoterapeutka, specjalizuje się w pracy z matkami, więcej informacji na stronie www.laboratorium-procesu.pl
