Celem kary jest sprawienie przykrości drugiej osobie, aby w przyszłości zaniechała niepożądanego zachowania. Zakazujemy więc dzieciom robienia ulubionych czynności („Masz szlaban na granie na komputerze/oglądanie bajki.”), odbieramy przywileje („Dzisiaj idziesz spać o 20.”), zabieramy nagrody („W sobotę zamiast iść do zoo, zostaniesz w domu.”).
Często karzemy pod wpływem silnych, nieprzyjemnych emocji – złości, gniewu, bezsilności, a im silniejsze uczucia rodzica, tym dotkliwsza kara. Kary są często niejasne i niezrozumiałe dla dziecka, gdyż nie wynikają bezpośrednio z jego zachowania – uderzenie brata łopatką nie ma dla dziecka związku z zakazem oglądania ulubionej bajki. Czasami kary są odraczane, co jeszcze bardziej potęguje poczucie nierozumienia („Jak wróci tata, to zobaczysz.”, „W domu się policzymy.”).
Kary bywają skuteczne – dziecko zaprzestaje danego zachowania. Problem w tym, że zazwyczaj nie kieruje nim przekonanie, że nie należy tak postępować, tylko strach przed rodzicem, strach przed karą. Kary uczą więc dzieci, jak kombinować i jak nie dać się przyłapać rodzicowi. Wywołują u dzieci poczucie krzywdy, gniew, opór, chęć odwetu, poczucie bezwartościowości i strach. Czy takie właśnie uczucia chcemy wzbudzać w naszych dzieciach? Czy może chcielibyśmy, żeby zrozumiały, dlaczego nie podobało nam się ich określone zachowanie i jak powinny postępować w przyszłości?
Działaniem, które uczy dziecko, jak zadośćuczynić szkodzie i jak naprawić swoje postępowanie, jest konsekwencja. Konsekwencje są logicznym następstwem działania dziecka, jego naturalnym wynikiem. Pokazują dziecku, że jeśli złamie wcześniej ustalone zasady, powinno być przygotowane, że wiąże się to z pewną ceną – należy ponieść konsekwencje swojego zachowania. Konsekwencje uczą związków przyczynowo-skutkowych, odpowiedzialności za swoje zachowanie i podejmowania decyzji.
Możemy wyróżnić:
- Konsekwencje naturalne, które naturalnie wynikają z zachowania dziecka, nie wymagają od rodziców zaangażowania, np. dziecko bawiło się balonem, niestety balon pękł. Konsekwencja naturalna: pękniętym balonem nie można się bawić.
- Konsekwencje logiczne, które wynikają z wcześniej ustalonych zasad, reguł postępowania. Konsekwencje logiczne wskazują dziecku, w jaki sposób powinno się zachować. Dają one dziecku poczucie bezpieczeństwa, uczą odpowiedzialności za swoje zachowanie. Np.: dziecko nie posprzątało zabawek i chce oglądać bajkę. W domu panuje zasada, że sprzątamy zabawki, którymi się bawiliśmy przed oglądaniem telewizji. Konsekwencja logiczna – dziecko nie ogląda bajki, dopóki nie posprząta zabawek.
Ważne, aby konsekwencje były adekwatne zarówno do przewinienia, jak i do wieku oraz możliwości dziecka. Powinny występować od razu po niepożądanym zachowaniu tak, aby dziecko dostrzegało logiczny związek między zachowaniem a konsekwencją. Warto przypominać o konsekwencjach i uprzedzać dziecko przed ich zastosowaniem. Pomaga to dziecku uczyć się tego, jakie zachowania warto podejmować, a jakich nie.
Pamiętajmy, tylko za pomocą konsekwencji, a nie kar, możemy pokazać dziecku, jak należy postępować, co jest dobre, a co złe. „Konsekwencje wychowują, kary ranią”.
Autor: Marta Matus Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i PomocyQ Zmianom
Bibliografia:
Faber Adele i Mazlish Elaine, Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak mówić, żeby dzieci do nas mówiły, Media Rodzina, Poznań, 1998.
Berendt Joanna, Sendor Magdalena, Dogadać się z dzieckiem. Coaching, empatia, rodzicielstwo, Co Ja Na To, Warszawa, 2013
Materiały programu „Dobry Rodzic – Dobry Start”, Fundacja Dzieci Niczyje.
