W niniejszym artykule krótko opiszę najważniejsze i najskuteczniejsze, moim zdaniem, metody wspomagania i terapii dzieci autystycznych. Mam nadzieję, że przedstawienie ich zalet pomoże w doborze odpowiedniej terapii rodzicom dzieci autystycznych, jak również dostarczy cennych informacji osobom, które z dziećmi autystycznymi pracują lub chciałyby pracować.
Muzykoterapia – jest to metoda trudna w pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu, ale jednocześnie przynosząca wiele korzyści. Trudna, gdyż dzieci te mają problemy z przetwarzaniem bodźców słuchowych, co oznacza, że wszelkie nieoczekiwane dźwięki, nieznane dziecku odgłosy lub też zbyt duże ich natężenie mogą je przestraszyć lub zdenerwować. Korzystna, gdyż działa na rozwój takich obszarów, jak: naśladowanie, percepcja słuchowa, wzrokowa, czuciowa, motoryka mała, orientacja w schemacie ciała, koordynacja wzrokowo-czuciowa i ruchowa, koncentracja uwagi. Pozwala także na zrozumienie pojęć abstrakcyjnych, takich jak np. pojęcie liczby. Język muzyczny jest uniwersalny, co daje możliwość uczestnictwa w zajęciach muzykoterapeutycznych osób bez specjalnego przygotowania muzycznego, zaś ogromnym plusem tej metody jest możliwość jej stosowania w warunkach domowych. Istnieje jednak niebezpieczeństwo upatrzenia sobie przez dziecko jednego utworu, którego chciałoby ono słuchać nieprzerwanie, wprowadzając się w stan wyłączenia, wejścia w swój wewnętrzny świat.
Integracja sensoryczna – problemy dzieci autystycznych z koordynacją ruchów i słabo rozwinięty zmysł równowagi, który pociąga za sobą problemy z motoryką dużą, prowadzą do licznych obrażeń ciała, zwłaszcza w początkowej nauce chodzenia. Metoda integracji sensorycznej nie tylko ma na celu usprawnienie koordynacji ruchów, ale przede wszystkim umożliwienie odbierania bodźców płynących równolegle w stronę dziecka autystycznego. Najogólniej zatem mówiąc, metoda integracji to ćwiczenia usprawniające działanie mózgu w ramach odbierania bodźców z zewnątrz. Podczas terapii prowadzonej tą metodą wykorzystywane są najróżniejsze przedmioty o odmiennej fakturze, wielkości, ciężkości oraz temperaturze – wszystko zależy od pomysłowości terapeuty. Działania w ramach takiej terapii skierowane są na polepszenie aktywności mózgu, naukę jednoczesnego odbierania bodźców z różnych receptorów. Ideą jest połączenie bodźców słuchowych, wzrokowych, smakowych, dotykowych, a także równowagi ciała.
Wideotrening Komunikacji – jedną z najtrudniejszych barier, jakie muszą pokonać rodzice w kontakcie ze swym autystycznym dzieckiem jest pozorny brak potrzeby bliskich kontaktów ze strony dziecka, zamknięcie się we własnym świecie i izolacja od świata zewnętrznego. Wideotrening jest metodą przygotowaną z myślą o rodzicach i terapeutach, którzy są filmowani podczas kontaktów i relacji z dzieckiem autystycznym. Następnie film ten jest oglądany i analizowany w obecności trenera. Rodzice (lub terapeuci) wspólnie z trenerem starają się w tej wideorelacji dostrzec zachowania pozytywne, które następnie wzmacniają. Dzięki koncentracji na właściwych, dobrych relacjach i kontaktach, zarówno rodzice jak i terapeuci mają zyskać siły do dalszych działań, a także podchodzić do nich z entuzjazmem. Taśma wideo daje możliwość wielokrotnej analizy ruchów, zachowań, spojrzeń, a także „stop-klatki” na interesującym terapeutę szczególe. Zawartość nagrania jest własnością rodziny, jedynym oglądającym zapis „z zewnątrz” jest trener. Wspólnie z rodziną dziecka autystycznego śledzi on poczynania w relacjach z nim. Przy pomocy filmu trener wyjaśnia rodzicom, z jakich zdolności powinni korzystać, aby nawiązać relację ze swym dzieckiem, a następnie pomaga rodzicom rozszerzać pozytywne kontakty. Film umożliwia także zaobserwowane zachowań dziecka, które świadczą o jego potrzebie bliskości z rodzicami. Mogą to być niemal niezauważalne gesty, jednak właśnie takie ma za zadanie wychwycić trener na taśmie i pokazać je rodzicom. W Holandii od roku 1985 prowadzi się regularne (co 5 lat) badania skuteczności Wideotreningu Komunikacji; według prowadzonych badań skuteczność tej metody wynosi od 80 do 90%.
Holding – jest to metoda polegająca na przymusowym kontakcie fizycznym (przytulaniu) matki z dzieckiem w celu budowania wzajemnych relacji bliskości. Każda sesja terapii metodą holdingu składa się z trzech faz, występujących w podanej kolejności: protestu, konfrontacji i rozwiązania. Matka trzyma dziecko zwrócone do niej twarzą na kolanach i mocno je przytula. W fazie protestu dziecko wyrywa się, próbuje uwolnić się z ucisku, płacze. W trakcie tej fazy matka pokazuje dziecku, że jest silna i jest w stanie zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa i bezgranicznej miłości. W fazie konfrontacji walka dziecka osiąga stan ekstremalny, po czym pojawia się faza wyciszenia. Każdorazowa sesja trwa od 20 minut do 4 godzin – początkowe sesje są dłuższe, z czasem walka dziecka jest coraz krótsza, co skraca także czas sesji.
Terapia z udziałem zwierząt – terapia ta jest bardzo ważna ze względu na potrzeby dzieci autystycznych oraz, często wygórowane, oczekiwania stawiane im przez dorosłych – rodziców oraz terapeutów. W przeciwieństwie do kontaktów z drugim człowiekiem, podczas relacji ze zwierzęciem dziecko autystyczne czuje się bezpieczne. Zwierzę (najczęściej jest to pies – dogoterapia lub koń – hipoterapia) nie stawia dziecku żadnych oczekiwań, nie usiłuje nawiązać kontaktu werbalnego, stara się dostosować do emocji i potrzeb dziecka. Oczywiście terapia ta odbywa się pod okiem terapeuty, jednak polega głównie na kontakcie dziecka ze zwierzęciem – początkowo jest to obserwacja, następnie próby głaskania, nawiązania kontaktu fizycznego, a wreszcie wspólna zabawa, wydawanie poleceń i relacja bezinteresownej przyjaźni. Podczas uczestnictwa dziecka we wspomagającej terapii z udziałem zwierząt warto zwrócić uwagę na atmosferę bezpieczeństwa, zaangażowanie zmysłów dziecka, kontakt fizyczny ze zwierzęciem (w przypadku hipoterapii często następuje wyparcie ruchów stereotypowych), izolację od monotonii oraz poprawę koncentracji. Nie bez znaczenia pozostaje także osoba terapeuty. To on jest inicjatorem spotkania dziecka i zwierzęcia i musi dołożyć wszelkich starań, by było ono korzystne i przyjemne. Warto też pamiętać, iż terapia z udziałem zwierząt to metoda wspierająca całościową terapię.
Program TEACCH – TEACCH to skrót od angielskiego Treatment and Education of Austic and realted Communication handicapped Children, tłumaczonego na język polski jako Terapia i Edukacja Dzieci Autystycznych oraz Dzieci z Zaburzeniami Komunikacji. Program ten powstał w Stanach Zjednoczonych. TEACCH nie jest w zasadzie ani terapią, ani metodą, lecz obszernym programem wsparcia osób z autyzmem. Co ważne, TEACCH przez cały czas jest kontrolowany, udoskonalany i modyfikowany, co przyczynia się także do wzmacniania efektów jego działań. Celem TEACCH jest umożliwienie osobom autystycznym możliwości prowadzenia samodzielnego życia przy równoczesnej wysokiej jego jakości i uwzględnieniu dwóch ważnych aspektów: integracji osoby autystycznej ze społeczeństwem oraz utworzenia bezpiecznej przestrzeni, otoczenia życia autysty. Dla osób ze spektrum autyzmu świat, otoczenie i zachowanie ludzi jawią się jako rzeczy niepojęte, chaotyczne, którymi nie rządzą niemal żadne reguły. Potrzebują oni niejako mapy czy też przepisu, który ułatwiłby im uporządkowanie i zrozumienie rzeczywistości.
Istnieje jeszcze wiele innych metod terapeutycznych, o których można przeczytać w specjalistycznej literaturze. Przez opis powyższych metod chciałam dodać otuchy tym, którzy jej potrzebują i pokazać (co mam nadzieję się udało), że jeszcze wiele jest do zrobienia, zaś metod terapeutycznych wciąż przybywa i są one coraz skuteczniejsze. Tym, którzy potrzebują wsparcia duchowego polecam książkę „Byłam dzieckiem autystycznym”, napisaną przez „byłą” autystkę.
Klaudia Sania-Kawa – pedagog specjalny, polonistka, pogłębiająca swoją wiedzę na studiach podyplomowych z logopedii, na co dzień zajmuje się prowadzeniem zajęć ogólnorozwojowych dla dzieci i młodzieży
Polecane książki i artykuły:
1. Bogdanowicz M., „Integracja percepcyjno motoryczna: teoria-diagnoza-terapia”, Warszawa 1997.
2. „Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem”, pod red. M.Gambin, E.Łukowskiej, Warszawa 2009.
3. „Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem”, pod red. J.J. Błeszyńskiego, Kraków 2005.
4. „Terapia i edukacja osób z autyzmem. Wybrane zagadnienia”, pod red. D. Danielewicz, E. Pisuli, Warszawa 2003.
5. „Żyć z autyzmem. Wybrane zagadnienia dotyczące problematyki osób dorosłych z autyzmem”, pod red. A. Perzanowskiej, Kraków 2002.
6. Moor J., „Śmiech, zabawa i nauka z dziećmi o profilu autystycznym”, Łódź-Warszawa 2006.
7. „Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi”, pod red. J. Kossewskiej, Kraków 2009.
8. Brauner A. i F., „Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. Fikcja literacka i rzeczywistość kliniczna”, Warszawa 1993.
9. Grandin T., Scapiano M.M., „Byłam dzieckiem autystycznym”, Warszawa-Wrocław 1995.
