Utworem najczęściej wykorzystywanym przez logopedów do pracy nad poprawną wymową jest „Lokomotywa” Juliana Tuwima. Budowa składniowa tego wiersza oraz zastosowane wyrażenia dźwiękonaśladowcze nadają utworowi szczególnego charakteru. Najpierw długie zdania oznajmujące towarzyszą lokomotywie stojącej na stacji. Następnie moment ruszania obrazuje zdanie obfitujące w trudne głoski: sz, ż, s – „Najpierw powoli jak żółw ociężale”. Taka duża frekwencja głosek daje wrażenie szumu i syczenia, które są charakterystycznymi dźwiękami towarzyszącymi ruszającej lokomotywie. Naśladując przyspieszenie jazdy pociągu, poeta stosuje wyrazy dźwiękonaśladowcze, zdania krótkie, pytające, z częstym powtarzaniem tego samego wyrazu (A dokąd? A dokąd?… I śpieszy się, śpieszy… Po torze, po torze, Tak to to, tak, to to, tak to to, tak).
„Lokomotywa” jest utworem, który można stosować jako ćwiczenia ortofoniczne na wszystkich etapach oddychania (buch, puff, uch), ćwiczenia głosu (swobodne operowanie głosem podczas wypowiadania poszczególnych fragmentów wiersza), ćwiczenia rytmu mowy (wiersz jest zrytmizowany), ćwiczenia słuchu fonematycznego (różnicowanie głosek opozycyjnych sz – s), usprawnianie narządów mowy (dokładne wypowiadanie wyrazów typu buch, puff), artykulacji (poprawne wymawianie wszystkich głosek).
Z powodzeniem możemy wykorzystywać inne znane nam utwory literackie we wspólnych zabawach z dziećmi. Wystarczy odrobina fantazji, aby zamienić się w np.: „robota” lub „rapera”, który w charakterystyczny sposób zadeklamuje znany wiersz.
Ciekawym ćwiczeniem mogą okazać się próby własnego interpretowania wierszy – głośno, cicho, szybko, wolno, smutno i wesoło.
Utwory literackie możemy wykorzystywać też do pracy nad kształtowaniem uwagi słuchowej. Umawiamy się z dzieckiem, że na dane słowo reagujemy w określony sposób, np. klaśnięciem w dłonie. Jeszcze trudniej będzie, jeśli postanowimy reagować na daną głoskę.
Wiersze i rymowanki mają nieocenione znaczenie w terapii logopedycznej podczas utrwalania wywoływanych głosek.
Wspólna nauka wierszy, piosenek, a także wielokrotne powtarzanie danego tekstu, spowoduje że dziecko na dłużnej zapamięta dany tekst, a korzyści z tak wielostronnego opracowania utworu literackiego są ogromne!
Krótkie wierszyki, rymowanki, przysłowia i znane dziecięce piosenki, to doskonała baza do ćwiczeń dykcji, emisji głosu, ćwiczeń ortofonicznych i artykulacyjnych.
W zasadzie wszystkie utwory z literatury dziecięcej można stosować jako materiał do ćwiczeń ortofonicznych. Doskonale nadają się do tego opowiadania, baśnie, legendy, które wpływają na rozwój myślenia i języka dziecka (bogacenie słownictwa i wpajanie używania poprawnych zasad gramatycznych).
Nie zapominajmy też, że wspólne czytanie to doskonała zabawa, która niczym wspomniana „Lokomotywa” niesie ze sobą olbrzymi i jakże cenny ładunek emocji.
Dominika Kościelniak
pedagog specjalny- logopeda
Warto wykorzystać do ćwiczeń:
1. Tuwim J. Lokomotywa. Rzepka. Ptasie radio. Warszawa Nasza Księgarnia 1975,
2. Tuwim J. Zosia Samosia i inne wierszyki. Warszawa Nasza Księgarnia 1957,
3. Brzechwa J. Kaczka dziwaczka. Warszawa Czytelnik 1956,
4. Chudy T. Kolorowa karawana. Warszawa Nasza Księgarnia 1977,
5. Ścisłowski W. Trójkątne kwadraty. Poznań 1977.