Z badań EU Kids Online przeprowadzonych w 2010 roku wynika, że w Polsce pierwsze doświadczenia z Internetem przypadają średnio na 9. rok życia dziecka. Aż 72% najmłodszych Internautów korzysta z sieci codziennie. Dzieci w Polsce najczęściej używają w tym celu własnego komputera osobistego, który znajduje się zazwyczaj w ich pokoju lub sypialni. Równie często dzieci korzystają z komputerów w szkole. Oznacza to, że najczęściej dzieci surfują w Internecie bez kontroli rodzicielskiej.
Pierwszy kontakt dziecka z Internetem odbywa się zazwyczaj bez nadzoru dorosłych! Wraz z wiekiem dzieci nabywają coraz więcej kompetencji medialnych, lecz w dalszym ciągu nie potrafią w pełni zadbać o swoje bezpieczeństwo w sieci.
Badania dowodzą, że aż 41 % dzieci w Polsce doświadczyło sytuacji niebezpiecznych w czasie eksplorowania Internetu. Zagrożenia, na jakie mogą natrafić w sieci, to przede wszystkim :
– niebezpieczne kontakty online, np. mające na celu uwiedzenie dziecka
– kontakty z niebezpiecznymi treściami, jak brutalne sceny przemocy czy pornografia
– cyberprzemoc – doświadczanie agresji ze strony rówieśników, np. poprzez komunikatory, fora, czaty, maile czy telefony komórkowe.
Dzieci podają w Internecie bardzo dużo informacji o sobie, łącznie ze szczegółowymi danymi osobowymi. Ułatwia to sprawcy dotarcie do dziecka, nawiązanie kontaktu i wzbudzenie sympatii. Pierwsze etapy groomingu, czyli uwodzenia dzieci w Internecie, mają charakter miłego, szczerego zainteresowania dzieckiem. Sprawca, oswajając dziecko, jednocześnie dba o to, by ich znajomość nie wyszła na światło dzienne. Manipuluje dzieckiem, podając swoje fałszywe dane (np. wiek), stara się pokazać siebie jako jedynego powiernika i sojusznika uwodzonego dziecka. Nie wszystkie sytuacje uwodzenia kończą się spotkaniem ze sprawcą w świecie rzeczywistym, jednak według psychologów, już samo uwodzenie dziecka może spowodować objawy typowe dla skutków wykorzystywania seksualnego.
W badaniach EU Kids Online jednym z najczęściej wymienianych przez polskie dzieci zagrożeń jest właśnie zawieranie internetowych znajomości. Aż 24% dzieci potwierdza, że nawiązuje w Internecie kontakty z nieznajomymi. Co czternaste badane dziecko przyznaje, że spotyka się w świecie realnym z osobami poznanymi w Internecie.
Dzieci często bezkrytycznie ufają osobom poznawanym w Internecie. Same udostępniają wiele swoich danych, uważając jednocześnie, że osoba, z którą rozmawiają, jest wobec nich szczera. Poprzez Internet i kontakty online dzieci zaspokajają swoje deficyty społeczne z życia realnego. Niepewne i nieśmiałe na co dzień, w Internecie – dzięki złudzeniu anonimowości – stają się pewne siebie, przebojowe i towarzyskie. Przyczyną wielu ich zachowań w sieci jest brak możliwości zaspokojenia potrzeb w świecie rzeczywistym. Niezaspokojona potrzeba akceptacji, dziecięca naiwność i ciekawość świata oraz ludzi sprawiają, że dziecko staje się łatwą ofiarą.
Jednym z zadań wychowawczych rodziców jest nauczyć dziecko, jak dbać o własne bezpieczeństwo w Internecie. Dziecko niewyposażone w kompetencje medialne jest szczególnie narażone na doświadczanie sytuacji zagrożenia w sieci.
Rolą rodzica jest bycie towarzyszem dziecka w przygodzie z Internetem. Warto, by we wspólnym poznawaniu Internetu rodzic pamiętał o poniższych zasadach:
1. Ustal z dzieckiem zasady korzystania z sieci adekwatne do jego wieku, takie jak maksymalny czas spędzany w sieci, serwisy i strony internetowe, które może odwiedzać, sposoby reagowania na niebezpieczne sytuacje.
Według pedagoga – Andrei Braun, optymalny czas spędzony dziennie przez dziecko przed komputerem wynosi:
• Dzieci w wieku przedszkolnym: maks. 30 min
• Dzieci w wieku szkolnym: maks. 1 godzina
• Dzieci od 12. roku życia: ok. 1,5 godziny
Ustalając zasady korzystania z Internetu przez swoje dziecko, możesz posłużyć się „Umową o bezpiecznym korzystaniu z Internetu”, która jest dostępna w serwisie www.sieciaki.pl/dla-rodzicow-i-nauczycieli/materialy-do-pobrania. By zwiększyć prawdopodobieństwo, że dziecko będzie przestrzegało zasad, nie narzucaj ich, ale uzgodnij je z nim – znajdźcie kompromis. Pamiętaj jednak o konsekwencji – robienie wyjątków, łamanie uzgodnień spowoduje, że dziecko nie będzie traktowało tych zasad poważnie.
2. Umieść komputer w powszechnie dostępnym miejscu w domu. Bądź obok swojego dziecka, kiedy surfuje po Internecie.
Nie musisz być policjantem, który sprawdza każdą ze stron, na które wchodzi twoje dziecko. Nie pozwól jednak, by zamykało się sam na sam z komputerem w swoim pokoju. Jeśli komputer zostanie umieszczony tam, gdzie bywają wszyscy domownicy, jest mniejsze prawdopodobieństwo, że dziecko, zwłaszcza małe, trafi na treści nieprzeznaczone dla niego lub wejdzie w kontakt z niebezpieczną osobą.
Czy wiesz, że 41 proc. rodziców, których dzieci miały kontakt z treściami dotyczącymi seksualności lub pornografii jest przekonana, że ich dzieci nie widziały tego typu materiałów? Połowa spośród tych dzieci poczuła po obejrzeniu tych materiałów zaniepokojenie. Twoje dziecko potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, które możesz mu dać swoją obecnością i bliskością. Bądź z nim po to, by służyć mu radą i wskazać potencjalne zagrożenia.
3. Naucz dziecko zasady ograniczonego zaufania do osób i treści, na które trafia w sieci. Jeśli dopuszczasz możliwość kontaktów dziecka z osobami poznanymi w Internecie, kontroluj te znajomości. Reaguj na wszelkie podejrzane sytuacje! Zapewnij dziecko, że w sytuacji zagrożenia zawsze może liczyć na twoją pomoc!
Jako rodzic jesteś odpowiedzialny zarówno za wprowadzenie swojego dziecka w świat realny, jak i wirtualny. Naucz je odróżniać wiarygodne źródła i fakty od wiadomości wyssanych z palca i informacyjnego szumu. Przekonaj je, że nie każda osoba spotkana w sieci jest tym, za kogo się podaje, a tym bardziej, że nie zawsze jest warta zaufania i otwartości. Naucz je, by samo nie rozpowszechniało fałszywych wiadomości, zwłaszcza dotyczących innych ludzi. Jeśli jesteś świadkiem podejrzanej sytuacji w której bierze udział twoje dziecko – rozmawiaj z nim, daj mu poczucie, że ma w tobie oparcie. Razem szukajcie najlepszego wyjścia z tej sytuacji. Nie zostawiaj dziecka sam na sam z jego problemami, nawet tymi, które wydają ci się niepoważne, bo istniejące wyłącznie w internetowym świecie. To tylko dziecko – może mu brakować dystansu nawet do tak błahych spraw, jak natrętne wpisy internetowego trolla.
4. Naucz dziecko chronić prywatność. Jeżeli zgadzasz się na korzystanie przez dziecko z serwisów społecznościowych, pomóż mu stworzyć bezpieczny profil, maksymalnie chroniący jego prywatność.
Dzieci często są nazbyt łatwowierne. Nie potrafią przewidzieć konsekwencji, jakie mogą je spotkać chociażby dlatego, że ujawniły swój wiek. Internet jest polem działania pedofilów, a informacja o wieku dziecka jest dla nich ogromnym ułatwieniem. Podobnie niebezpieczne może być ujawnienie przez dziecko numeru telefonu lub adresu zamieszkania. Jeśli zgadzasz się, by dziecko angażowało się w znajomości zdobywane w serwisach społecznościowych, naucz je chronienia informacji na swój temat, ale i ograniczonego zaufania do osób, które – często natarczywie lub podstępnie – chcą się z nim zaprzyjaźnić. Nie znasz przecież ich intencji.
5. Przekonaj dziecko, by zawsze konsultowało z tobą materiały, które publikuje w Internecie. Naucz je rozwagi w takich sytuacjach.
Tak jak w przypadku publikacji danych osobowych, dziecko nie zawsze jest w stanie realnie ocenić konsekwencje opublikowania w sieci jakichkolwiek materiałów. Internet nie zapomina – coś, co raz trafiło do sieci, dzięki możliwości wielokrotnego powielenia i umieszczenia na innych stronach, serwerach, serwisach, pozostaje praktycznie na zawsze. Dotyczy to zarówno zdjęć, filmów, jak i np. wpisów na internetowych forach. Bezmyślnie zamieszczone zdjęcie lub film będący dokumentacją głupiej zabawy mogą się zemścić w przyszłości, nawet tej odległej, bo dorosłej. Podobnie jest z materiałami, których założeniem jest obrażenie kogoś lub sprawienie mu przykrości. Umieszczenie ich w Internecie oznacza utratę kontroli nad nimi i ich rozpowszechnieniem, skutki ich publikacji mogą okazać się nieodwracalne.
6. Nie narażaj dziecka, publikując bezkrytycznie jego zdjęcia w sieci!
Również rodzice często zapominają o podstawowych zasadach bezpieczeństwa w Internecie, publikując na swoich stronach lub w serwisach społecznościowych zdjęcia swoich dzieci, nie zważając, że mogą one natychmiast trafić do kolekcji pedofila. Internet wciąż jest polem ich działań, a znalezione zdjęcia dzieci mogą jedynie ułatwić im wybór ofiary i dotarcie do niej. Bezkrytyczne zamieszczanie więc w Internecie ich zdjęć z wakacji – np. w stroju kąpielowym – to niepotrzebne wystawianie ich na ryzyko. Podobnie rzecz się ma ze zdjęciami niemowlaków – czy na pewno chcesz, by za kilkanaście lat przyszły szef twojego dziecka widział je na zdjęciu z pieluchą?
7. Chroń komputer dziecka przed niewłaściwymi treściami. Upewnij się, że na komputerze twojego dziecka działa zaktualizowany program antywirusowy i zapora sieciowa. Używaj filtru antyspamowego chroniącego program e-mailowy. Stosuj dostępne na rynku oprogramowanie filtrujące. Korzystaj z programów kontroli rodzicielskiej. Pamiętaj jednak, że żaden program nie jest w stanie zastąpić uwagi rodzica.
Naucz swoje dziecko, by samo dbało o swój komputer. Im mniej znajdzie się w nim wirusów, trojanów i innych śmieci, tym wygodniejsze i bezpieczniejsze będzie korzystanie z niego. Pozwoli to ograniczyć frustrację wynikającą z powolnego ładowania się, zawieszania stron lub wyskakujących okienek, czasami z treściami niebezpiecznymi dla dziecka.
Zadaniem oprogramowania filtrującego jest uniemożliwianie dostępu do stron z potencjalnie niebezpiecznymi treściami. Nie chodzi wyłącznie o strony pornograficzne, ale i o te, które namawiają do agresji lub autoagresji (w tym samobójstw), propagujących nazizm lub anoreksję.
Pokaż swojemu dziecku Katalog BeSt (www.sieciaki.pl/best) – znajdzie tam ciekawe i bezpieczne serwisy. Na pewno zainteresuje je również strona www.sieciaki.pl.
Pamiętaj, że żaden program filtrujący nie zastąpi rozsądku dorosłej osoby. Nawet jeśli komputer Twojego dziecka ma zainstalowane wszelkie dostępne programy do filtrowania treści, nie trać kontaktu ze swoim dzieckiem, nie zrzucaj odpowiedzialności za jego wychowanie na komputerową aplikację.
8. Upewnij się, że twoje dziecko korzysta z gier adekwatnych do jego wieku, np. na podstawie oznaczeń PEGI.
PEGI (Pan European Game Information) to ogólnoeuropejski system klasyfikacji gier komputerowych. W interesie producenta jest zamieszczanie oznaczenia PEGI na opakowaniu gry – można je zobaczyć jeszcze zanim ją kupimy. Klasyfikacja ta pozwala nam ocenić, czy nasze dziecko już dojrzało do konkretnej gry. Opis kategorii jest dostępny na stronie PEGI . Dzięki temu można uniknąć pomyłek polegających na przykład na kupieniu kilkuletniemu dziecku gry ociekającej krwią lub pełnej wulgaryzmów. Nie daj się również zwieść prośbom swojego dziecka – oczywiście, że będzie cię zapewniało, że w tę lub taką grę (którą PEGI przewiduje dla starszego dziecka) grają wszyscy jego koledzy. To ty decydujesz, do jakich gier lub treści będzie miało dostęp.
9. Sprawdź szkołę swojego dziecka. Upewnij się, że opracowała i wdrożyła system zapobiegania i reagowania na cyberprzemoc.
Cyberprzemoc rówieśnicza to nic innego, jak przemoc rówieśnicza przeniesiona do Internetu. Może polegać na zmasowanych atakach na jedną osobę, których celem jest jej upokorzenie lub sprawienie przykrości. Równie dobrze może polegać na anonimowych atakach jednej osoby. O ile jednak tradycyjna przemoc rówieśnicza zazwyczaj jest dostrzegana przez nauczycieli, cyberprzemoc jest często niezauważana lub ignorowana. Sprawdź, czy w szkole twojego dziecka nauczyciele, szkolni psychologowie lub pedagodzy wiedzą, jak reagować na przejawy cyberprzemocy, czy wiedzą, jak rozwiązywać tego typu problemy, czy szkoła wypracowała system jej zapobiegania. Masz pełne prawo to wiedzieć.
Zainteresuj dyrekcję lub wychowawcę realizacją zajęć z zakresu bezpieczeństwa dzieci w Internecie. Poleć szkole skorzystanie z bogatej oferty zajęć lekcyjnych i e-learningowych z tej tematyki dostępnych w serwisie www.dzieckowsieci.pl.
10. Naucz dziecko szacunku dla innych internautów i przekonaj je, że nawet pozornie niewinne żarty potrafią bardzo krzywdzić.
Coś, co raz znajdzie się w Internecie, prawdopodobnie już nigdy z niego nie zniknie. Jeśli zostanie powielone na innych stronach lub serwerach, prawdopodobnie nikt nie zdoła nigdy tego usunąć. Między innymi właśnie tego najbardziej obawiają się ofiary cyberprzemocy – faktu, że cały świat zobaczy niechciane zdjęcie lub dowie się o złośliwej plotce. Porozmawiaj z dzieckiem, pokaż mu, że niewinny lub nieprzemyślany żart powielony tysiące razy może krzywdzić. Pokaż mu, że nawet świadek agresji w Internecie, bezrefleksyjnie powielający wymierzony w kogoś materiał (chociażby dlatego, że jest śmieszny) przyłącza się do grona agresorów. Zwróć uwagę dziecka, że również ono może stać się ofiarą czyjegoś nieprzemyślanego żartu. Pokaż mu, gdzie szukać wtedy pomocy w sieci, ale przede wszystkim – daj mu poczuć, że zawsze możne na ciebie liczyć. Zajrzyj pod adres www.helpline.org.pl i dowiedz się, na jaką pomoc możesz liczyć ze strony jego konsultantów. Poleć dziecku serwis edukacyjny www.sieciaki.pl. Dowiedz się więcej na temat zagrożeń na stronie www.dzieckowsieci.fdn.pl. W sytuacji, kiedy podejrzewasz, że twoje dziecko padło ofiarą internetowego przestępcy lub nie wiesz, jak zareagować na jakąś sytuację dotyczącą twojego dziecka, a związaną z Internetem, szukaj pomocy na stronie www.Helpline.org.pl lub pod numerem 800 100 100.
Więcej informacji na temat bezpieczeństwa dzieci w Internecie znajdziesz w serwisie www.dzieckowsieci.fdn.pl
Weź udział w kursie e-learningowym Dziecko w Sieci: www.fdn.pl/kursy
Praca zbiorowa pod red. Małgorzaty Krosnowskiej, redaktor serwisu Sieciaki.pl, Fundacja Dzieci Niczyje
