Jak czytać? – druga część poradnika czytania dzieciom

Najważniejsze, to uświadomić sobie, że z każdym dzieckiem pracuje się inaczej. Warto więc próbować różnych metod pracy z książką i z dzieckiem, by dowiedzieć się, jak najlepiej odpowiedzieć na jego potrzeby i zainteresowania.

Część 2: Jak czytać?
Podstawowym znanym nam sposobem na pracę dziecka z książką jest po prostu czytanie. Jak  napisaliśmy wcześniej, powinniśmy czytać dziecku już od najmłodszych lat – im wcześniej zaczniemy, tym lepiej. Maluch nie zawsze musi rozumieć wszystkie treści książki. W początkowych latach życia dziecka najważniejsze jest aranżowanie sytuacji czytelniczej, wspólnie spędzane na czytaniu chwile. Z wiekiem jednak czytelnik zaczyna sobie wykształcać własny gust czytelniczy i sam decyduje o tym, co będzie czytał.

Niektóre niecierpliwe czy mające problem z koncentracją dzieci, nawet gdy umieją już samodzielnie czytać, nie potrafią usiąść samotnie w swoim pokoju i przeczytać książkę. Swoje robi też moda – nie na czytanie, ale na gry komputerowe, Internet i telewizję, które dla większości dzieci są atrakcyjniejszymi przekazami medialnymi niż książka. Oczywiście wydawnictwa starają się uatrakcyjnić książki wizualnie, czasem jednak zdarza się, że w efekcie ich zabiegów dzieła tracą na wartości. Dlatego najlepszym wyjściem z takiej sytuacji jest uatrakcyjnienie dzieciom spotkania z literaturą.

Przy okazji pisania pracy licencjackiej stworzyłam autorski katalog metod animacji czytelnictwa, oczywiście na użytek pracy pedagoga z grupą. Chciałabym jednak podzielić się z Państwem tymi rozwiązaniami i zaproponować zastosowanie ich w domu, podczas zabawy z dziećmi.

Metody oparte na opowiadaniu
Opowiadanie polega na kontakcie co najmniej dwóch, a często także większej liczby osób. Sytuacja tego typu ma znaczenie również dla rozwoju społecznego dziecka, osoba opowiadająca historię stwarza okazję do wspólnego słuchania i udziału dzieci w opowiadaniu. Dziecko nie pozostaje w tym czasie bierne. Wręcz przeciwnie, jak zobaczycie za chwilę, dziecko w kontakcie z opowiadającym ćwiczy aktywne słuchanie. Jakie więc sytuacje możemy zaaranżować czytając dzieciom?

Słuchowisko (dla dzieci od 3 lat). Zabawa polega na aktywnym słuchaniu i włączaniu się dzieci w opowiadaną historię. Osoba prowadząca czyta bajkę i gdy w jej treści pojawiają się charakterystyczne momenty (np. bohater jedzie na koniu) lub postaci (np. zwierzęta), prosi słuchaczy o dodanie efektów dźwiękowych.

Ćwiczenie rozwijające wyobraźnię (dla dzieci od 3 lat). Rodzic czyta sugestywnie czytankę lub wiersz. Dzieci słuchają z zamkniętymi oczami. Następnie opowiadają o obrazach, formach, kolorach, postaciach i zdarzeniach, które pojawiły się w ich wyobraźni pod wpływem słuchania utworu.

„Co było dalej?” (dla dzieci od 5 lat). Zabawa polega na zmianie akcji lub zakończenia znanej opowieści. Ćwiczenie to jest związane z działalnością plastyczną – nowe zakończenie musi być namalowane. Prowadzący czyta opowieść i przerywa w przełomowym momencie. Dzieci ustalają w grupie swoją wersję zakończenia i rysują ją wspólnie na dużej kartce. Później omawiają powstałą pracę.

Historyjka obrazkowa (dla dzieci od 5 lat). Małych czytelników dzielimy na pary/grupy. Każda grupka dostaje takie same ilustracje, pochodzące z jednej książki. Obrazki muszą przedstawiać ważne wydarzenie z czytanki. Zadaniem grupy jest opowiedzenie krótkiej historyjki na ten temat. Tę metodę, jak i powyżej opisaną, możemy stosować też w zabawie z jednym dzieckiem.

„Ach, przyszło mi właśnie do głowy” (dla dzieci od 6 lat). Uczestnicy zabawy podają jakieś pojęcie związane z książką, np. jej tytuł, bohatera czy istotny dla fabuły przedmiot. Wszyscy obecni zapisują na pojedynczych karteczkach słowa, które kojarzą im się z tym hasłem (dzieci, które nie umieją jeszcze pisać, mogą narysować swoje skojarzenie). Po upływie ustalonego czasu, każdy czyta swoje skojarzenia. Następnie ze wszystkich zanotowanych wyrazów wspólnie układają i, z pomocą osoby dorosłej, zapisują nowe opowiadanie.

Metody oparte na pedagogice zabawy
Pedagogika zabawy to metoda szeroko znana pedagogom, oparta przede wszystkim na założeniu, że dla rozwoju każdego dziecka dużą wartość ma zabawa. Zabawa kojarzona jest zwykle z radością, spontanicznością, należy jednak pamiętać, że w przypadku pedagogiki zabawy nie są niezaplanowanymi działaniami. To zawsze przygotowane wcześniej ćwiczenia, które mają wyzwalać spontaniczne zachowania uczestników.

Taniec (dla dzieci od 3 lat). Rodzic wymyśla dziecku zadanie ruchowe związane z treścią książki, w tle włączona jest muzyka.

Karuzela (dla dzieci od 5 lat). Uczestników zabawy dzielimy na małe grupy, które przenoszą się od stanowiska do stanowiska (np. stolika), a przy każdym z nich wykonują określone zadanie związane z tematem czytanej książki. Np. przy jednym stoliku dzieci tworzą ilustracje do książki, przy innym wymyślają rymowankę z użyciem imienia głównego bohatera, jeszcze przy następnym lepią z plasteliny zamek z bajki. Na każde zadanie mają wyznaczony czas.

Przeczytaj mnie (dla większej grupy dzieci od 7 lat). Dzieci dzielimy na dwie grupy. W jednej grupie uczestnicy stojąc, klęcząc lub kucając układają wyrazy ze swoich ciał. Druga grupa druga musi „przeczytać” to, co pokazuje pierwsza. Potem następuje zamiana ról.

Przy wszystkich tych ćwiczeniach musimy pamiętać, by były one tematycznie związane z czytaną w tym czasie książką. Niektóre z utworów literackich dla dzieci skonstruowane są w tak szczególny sposób, że aż „proszą się”, aby przekształcić je w scenariusz zajęć. Jako przykład mogę podać książkę Liliany Bardijewskiej pt. „Zielony Wędrowiec”. Nawiązując do treści książki, można np. zaproponować taniec z żółtym piórkiem – dziecko tańcząc, musi jednocześnie dmuchaniem utrzymać piórko w powietrzu.

Metody oparte na technice dramy
Metody te polegają przede wszystkim na wcielaniu się w najróżniejsze role. Doskonale wpływają więc na rozwój wyobraźni dziecka, które na chwilę musi zapomnieć o tym, kim jest i wyobrazić sobie życie innej postaci. Najprostsze role możemy powierzyć już dziecku 4-5 letniemu. Te bardziej wymagające przeznaczone są dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym.

Oto przykłady kilku ćwiczeń:
Rola. Jest to podstawa działań dramowych, tutaj dziecko wciela się w nową, nieznaną sobie wcześniej postać. Rodzic ma naprowadzić je do jak największego zaangażowania do „bycia w roli”, na przykład poprzez zadawanie pytań pomocniczych.

Rozmowa. Najprostszym sposobem odnalezienia się w roli jest rozmowa na określony, zadany temat. Przebieg tego ćwiczenia organizujemy tak: dobieramy się parami, partnerzy siadają naprzeciwko siebie i zadają jeden drugiemu jak najwięcej pytań, pozwalających na „zgłębienie” roli.

Wywiad. Częstym sposobem pracy nad rolą jest wywiad. Może być prowadzony po cichu, intymny, dwuosobowy lub oficjalny, prowadzony przez całą grupę z jedną czy kilkoma osobami. Zadaniem uczestników jest zadawanie pytań osobie, z którą przeprowadzany jest wywiad – uczestnikom pozwala to ćwiczyć trudną sztukę zadawania pytań, osobie pytanej pomaga wcielić się w wyznaczoną rolę.

Etiuda pantomimiczna. Jedną z form działania w roli jest ruchowa etiuda pantomimiczna, z wyimaginowanym przedmiotem. Może to być zabawa piłką, strzelanie z łuku, mycie się, ubieranie, itp. Dziecko wykonuje zadane czynności – jednak bez słów.

Inscenizacja. O inscenizacji (spektaklu) mówimy wtedy, gdy występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność. Możemy taką sytuację zaaranżować w dziecięcym pokoju, widownią będą chociażby pluszaki. Ważne są również elementy inscenizacji: aktor i jego środki wyrazu, przestrzeń, ruch sceniczny, scenografia, kostium, rekwizyt, muzyka, światło.

Żywy obraz (stopklatka). W żywym obrazie, tzn. obrazie skomponowanym z ludzi, uchwycone jest zdarzenie z fabuły książki w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane, jak w stopklatce filmowej lub na fotografii. Można poprosić dziecko o zaaranżowanie takiej stopklatki, a następnie sfotografować je i próbować zgadnąć, jaka to postać literacka.

Pantomima. Podobne do poprzednich ćwiczenie pantomimiczne związane bezpośrednio z tekstem literackim. Dzieci pokazują za pomocą pantomimy wylosowane hasła, np. tytuły książek, postaci z bajek. Grupowo lub indywidualnie.

Metody oparte na działalności plastycznej
Działalność plastyczna dziecka oferuje różnorodne techniki. Przyjrzyjmy się wybranym metodom, które można zastosować w pracy z książką:

Rysunek. Może to być portret bądź karykatura poznanej właśnie postaci literackiej. Dodatkowo rodzic może poprosić dziecko, np. o narysowanie wszystkich przedmiotów związanych z tą postacią. Można stosować najróżniejsze techniki plastyczne – rysowanie kredkami, malowanie farbami, wydzieranki, wyklejanki, kolaże. Po ukończeniu pracy dziecko opowiada o swoim dziele.

Rebusy. Ćwiczenie polega na tworzeniu rebusów do wylosowanych tytułów książek. Druga osoba odgaduje narysowany przez dziecko rebus.

Krzyżówka. Zadaniem jest wykonanie krzyżówki, której hasłem jest nazwisko autora, tytuł książki lub jej bohater.

Ilustrowanie. Celem jest stworzenie ilustracji do książki bądź jej fragmentu.

Komiks. Ćwiczenie polega na przedstawieniu wybranej przygody z danej książki za pomocą ilustracji. Należy podkreślić, że rysunki powinny być jak najbardziej szczegółowe, tak aby przekazywały całą treść, bez konieczności używania tekstu.

Projektowanie okładki książki. Przy tym ćwiczeniu warto wykorzystać jak najwięcej różnorodnych materiałów plastycznych, aby okładki książek były jak najbardziej kolorowe, pobudzające wyobraźnię, trójwymiarowe, wychodzące poza ramy zwykłego rysunku.

Projektowanie stroju dla wybranego bohatera. Zadanie to można połączyć z ćwiczeniem poprzednim, ale również wykorzystać do zwrócenia uwagi dzieci na ich ulubione postaci. Przy okazji omawiamy z dzieckiem nie tylko wygląd, ale też cechy charakteru danej postaci.

Malowanki literackie. Taką metodę wprowadzają coraz częściej oficyny wydawnicze. Są to książeczki, w których znajdują się bajki połączone z ilustracjami do kolorowania. Ponadto w książeczce zamieszane są zadania sprawdzające rozumienie tekstu i wiedzę zdobytą podczas czytania.

Przedstawione metody są jedynie wybranymi propozycjami autorki. Chciałabym, aby stały się dla rodziców inspiracją do wymyślania własnych zadań, zagadek literackich, angażowania w takie zabawy całej rodziny i przestrzeni całego mieszkania. Najważniejsze jest to, by praca nad lekturą stała się wspólną rodzinną rozrywką.

CDN
Sylwia Wysłowska
Autorka jest absolwentką Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego, ze specjalnością Animacja społeczno-kulturalna, obroniła pracę dyplomową na temat „Jak zachęcić dziecko do czytania? – wybrane techniki ożywiania kontaktu dziecka z książką”. Obecnie studiuje na tym samym wydziale, ze specjalnością Edukacja Medialna.