Pamięć to zdolność przechowywania wiedzy. Jej pojemność jest nieograniczona, jednak nie w pełni używana. Możemy zwiększyć wykorzystywanie naszej pamięci, mając na uwadze kilka ważnych elementów. Pierwszym z nich, jest preferowany przez nas styl percepcji: wzrokowy, słuchowy lub czuciowy (kinestetyczny). Wiedza dotycząca naszych preferencji pozwoli nam dobrać odpowiednie metody zapamiętywania informacji. Wzrokowcy powinni przede wszystkim uatrakcyjnić materiał, którego mają się nauczyć, poprzez wykorzystanie kolorowych podkreśleń w tekście, przygotowywanie różnych rysunków, zdjęć, tabel czy schematów, jak również wypisywanie istotnych haseł czy dat na karteczkach umieszczonych w widocznym dla nich miejscu. Kontakt wzrokowy z takimi pomocami daje większą szanse na szybkie i sprawne zapamiętanie wielu informacji. Z kolei słuchowcy przyswajając nową wiedzę powinni przede wszystkim skupić się na bodźcach słuchowych. Dlatego powinni oni głośno powtarzać ważne informacje, nagrywać lekcje i później je odtwarzać, układać wierszyki składające się z najważniejszych słów do zapamiętania. Kinestetycy podczas nauki najlepiej przyswoją wiedzę, poruszając się. Pomocne dla nich będzie: chodzenie po pokoju, gestykulowanie czy rytmiczne poruszanie kończynami w trakcie powtarzania różnych haseł i dat.
Odpowiednie warunki do nauki
Jak najlepiej rozpocząć naukę? Oczywiście od przygotowania odpowiedniego miejsca pracy. Należy zadbać o dobre oświetlenie, wygodne krzesło, biurko, na którym nie będzie nic prócz potrzebnych nam w danym momencie rzeczy. Wszystko co może rozpraszać i wprowadzać dyskomfort powinno zostać wcześniej uprzątnięte. Powinniśmy stworzyć takie warunki pracy, które pomogą całkowicie skupić się na nauce. Oprócz porządku powinniśmy dopilnować, by w pomieszczeniu, w którym dziecko będzie się uczyć, panowała odpowiednia temperatura – nie powinno być ani za ciepło, ani za zimno. Przed nauką dziecko może sobie pomóc poprzez krótką relaksację (kilka minut odpoczynku w całkowitym rozluźnieniu pozwoli oderwać się od stresującego dnia), którą można również zastosować po zakończeniu nauki. Pomocna może okazać się również włączona spokojna muzyka (szczególnie dla słuchowców), która powinna być jedynie tłem dla pracującego ucznia.
Pozbawienie miejsca pracy wszelkich odwracających uwagę elementów może nie przynieść rezultatu, gdy mamy do czynienia z ogromną niechęcią i oporem ucznia. Ta awersja do nauki może być konsekwencją doświadczeń, które demotywują do jakiejkolwiek pracy. Jednak nie powinniśmy poddawać się: jedynie regularność i konsekwencja (również nasza), mogą pomóc wyrwać się uczniowi z tego impasu. Póki uczeń nie ma wyrobionego w sobie nawyku samodyscypliny, poczucia odpowiedzialności i obowiązkowości, powinniśmy sprawować pieczę nad jego procesem edukacyjnym.
Organizacja nauki i system powtórek
Ważne jest, by po powrocie ze szkoły pozwolić sobie na chwilę oddechu. Spożycie ciepłego posiłku, czy chwila gimnastyki lub relaksu jest właściwa, jednak nie powinniśmy pozwolić na to, by czas wypoczynku był dłuższy niż 2 godziny. Zbyt długa przerwa między zajęciami w szkole, a nauką w domu i odkładanie pracy na godziny wieczorne nie jest dobrym pomysłem. Mózg potrzebuje czasu, by przyswajaną wiedzę posegregować, dlatego uczenie się w nocy nie jest właściwe.
Naukę dobrze jest podzielić na partie i rozpocząć od materiału dla ucznia najtrudniejszego. By nie ulec znudzeniu najlepiej, gdyby dziecko uczyło się przedmiotów ścisłych i humanistycznych naprzemiennie. Powinniśmy również pamiętać o krótkich przerwach między realizowanymi partiami materiału.
By nowo zdobywana wiedza wchodziła do głowy łatwiej i na dłużej, dziecko powinno skorzystać z odpowiedniego systemu powtórek. Zapamiętanie materiału z lekcji nie będzie stanowiło problemu, jeżeli tuż po niej uczeń powtórzy materiał w myślach (nawet poświęcona na to minuta będzie dawała ogromne rezultaty w przyszłości). Kolejnym momentem powtórzenia jest kilka godzin później w domu, tylko że tym razem dziecko powinno przypomnieć sobie już wszystkie lekcje. Drugie powtórzenie polega na przeczytaniu notatek z lekcji ze skupieniem i próbą zapamiętania. Kolejnym etapem jest krótka chwila już następnego dnia, przed pójściem do szkoły – jest to dobry czas, by przypomnieć sobie wszystkie lekcje z dnia poprzedniego. Jeżeli uczeń nie potrzebuje zajrzeć do zeszytu wcześniej, to następnym momentem powtórzenia materiału jest chwila przed lekcją. By wiedza dziecka była faktycznie trwała, kolejna powtórka powinna nastąpić po tygodniu a potem po miesiącu. System powtórek może wydawać się bardzo pracochłonny i mozolny, jednak luźne czytanie i przypominanie sobie materiału, nawet tak wielokrotne, będzie łatwiejsze i przyjemniejsze niż „wkuwanie” w ostatniej chwili. Im częściej uczeń ma do czynienia z daną informacją, tym lepiej ją zapamięta, dlatego przygotowanie do sprawdzianu na koniec semestru czy roku nie będzie już tak trudne i stresujące. Po solidnej liczbie powtórek po semestrze okaże się, jak wiele mózg naszego dziecka był w stanie zapamiętać.
Dobre notatki to podstawa
Opisywany system powtórek będzie prostszy, gdy uczeń będzie miał do czynienia z dobrze przygotowaną notatką. Szybsze i sprawniejsze notowanie podczas lekcji osiągniemy dzięki umiejętności pisania skrótami oraz zastosowaniu słów-zamienników (np. zamiast długiego słowa „próbować” krótkie angielskie „try”). Układ notatki powinien odzwierciedlać ważność poszczególnych elementów z danej lekcji. Pomocne tutaj będą wszelkiego rodzaju podkreślenia – najlepiej kolorem, pogrubienia głównych haseł, otoczenie ramką najważniejszej informacji.
Dodatkowo, uczeń może ująć swoimi własnymi słowami to, co powiedział nauczyciel i umieścić to w notatce. Wiadomo, że łatwiej zapamiętać to, co jest dla nas zrozumiałe, niż suche informacje podawane przez nauczyciela.
Zdarza się, że podczas lekcji dziecko nie ma czasu na odpowiednie przygotowanie notatki i pisze wszystko, bez zastanowienia nad hierarchią ważności poszczególnych informacji. Dlatego też po powrocie ze szkoły, w ramach drugiej powtórki materiału, dziecko może – przeglądając notatki z lekcji – uzupełnić ją o opisywane w tym punkcie „ozdobniki”.
Odpowiednia motywacja, czyli uwagi na zakończenie
Zachęcając dziecko do nauki, powinniśmy pamiętać, że zdolność do przyswajania wiedzy jest zmienna i zależy od wielu czynników, m.in. cech osobowych czy stanu psychofizycznego danego dnia. Mając na uwadze czynniki wewnętrzne i zewnętrzne naszego ucznia, powinniśmy w odpowiedni sposób motywować go do nauki. Motywacja jest ważną siłą pobudzającą do działania i ukierunkowująca na konkretny cel. Dzięki niej nawet słabemu uczniowi udaje się pokonać trudności i osiągnąć zadowalające wyniki w szkole. Wśród motywów uczenia dużą rolę odgrywają motywy lękowe. Dziecko w obawie przed porażką i wynikającymi z tego nieprzyjemnymi konsekwencjami mobilizuje się do nauki. Jest to jednak nauka okupiona ogromnym stresem i ogólną dezorganizacją. Najlepszymi oddziaływującymi na dziecko motywami są ambicyjne, poznawcze i praktyczne. Motywy te wynikają z potrzeby osiągnięć, którą możemy i powinniśmy kształtować już od wczesnych lat. Rolą rodziców jest tutaj pobudzanie dziecka do działania, zachęcanie do samodzielności oraz wskazywanie możliwości pokonywania napotykanych trudności.
Głównym zadaniem rodziców w sprawowaniu kontroli nad procesem uczenia się dzieci jest faktyczne zainteresowanie ich pracą. Dziecko potrzebuje być pochwalone za każde, nawet małe osiągnięcie, strofowane za nieodpowiednie postępowanie, ale przy tym objęte wsparciem i pomocą w momencie porażek czy niepowodzeń. Ważne jest również rozplanowanie czasu dziecka w taki sposób, by znalazło się w ciągu dnia miejsce na naukę, wypoczynek i inne czynności życia codziennego.
Joanna Toporowska – psycholog w Stowarzyszeniu na Rzecz Rozwoju i Pomocy Q Zmianom prowadzi konsultacje psychologiczne dla rodziców i ich dzieci z zakresu problemów szkolnych i wychowawczych.
