Obecnie coraz więcej rodziców posyła swoje dzieci do przedszkoli integracyjnych. Jednak mimo to, że integracja budzi coraz mniej wątpliwości i kontrowersji, to w dalszym ciągu stanowi spore wyzwanie dla osób, które się z nią stykają. Zarówno specjaliści, jak i rodzice nieustannie poszukują odpowiedzi na pytania „Jak uczyć dzieci zdrowe funkcjonowania wśród dzieci niepełnosprawnych?” oraz „Co zrobić, aby dzieci chore jak najlepiej odnalazły się w otaczającym je świecie?”.
Trudno wyobrazić sobie efektywnie działające przedszkole integracyjne bez wychowawców pozytywnie nastawionych do integracji oraz przekonanych o jej słuszności. To na nich w głównej mierze spoczywa ciężar odpowiedzialności za powodzenie i prawidłowy przebieg integracji w grupie. Nauczyciele kreują postawy, modelują zachowania oraz wpływają na przekonania. Mają istotny wpływ na to, w jaki sposób dzieci niepełnosprawne będą postrzegały siebie i swoją chorobę oraz jak ukształtują się ich relacje ze zdrowymi rówieśnikami. Co ważne, nauczyciele stanowią wzór do naśladowania nie tylko dla dzieci, ale również dla ich rodziców. W związku z powyższym powinni oni posiadać odpowiednie kwalifikacje i kompetencje, lubić dzieci i wierzyć w ich potencjał oraz wkładać serce w wykonywaną pracę. Ważne jest, aby nieustannie poszukiwali skutecznych metod i sposobów wspierania rozwoju, zarówno dzieci zdrowych, jak i chorych.
Większość rodziców dzieci niepełnosprawnych należy do zwolenników integracji. Poszukują oni takiej formy kształcenia dla swoich pociech, która będzie dostosowana do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych oraz zapewni kontakt ze zdrowymi rówieśnikami. Przedszkola integracyjne oferują swoim podopiecznym mniej liczne grupy, obecność nauczycieli wiodących i wspomagających, program nauczania dostosowany do indywidualnych predyspozycji, dostęp do różnych specjalistów (psychologa, logopedy, rehabilitanta) i prowadzonych przez nich zajęć wyrównawczych. Ponadto umożliwiają dzieciom chorym nawiązanie kontaktu ze zdrowymi rówieśnikami. To wszystko stymuluje rozwój poznawczy i emocjonalny dzieci niepełnosprawnych oraz w pozytywy sposób wpływa na kształtowanie samodzielności i umiejętności społecznych .
Rodzice dzieci zdrowych mają zazwyczaj więcej wątpliwości w związku z posłaniem swoich dzieci do placówek integracyjnych. Niesłusznie obawiają się, że obecność dzieci niepełnosprawnych przyczyni się do obniżenia poziomu nauczania oraz w negatywny sposób wpłynie na tempo i przebieg zajęć. W rzeczywistości mniej liczne grupy przedszkolne oraz obecność większej liczby nauczycieli przynosi wiele korzyści nie tylko dzieciom chorym, ale i zdrowym. Innowacyjne metody realizowania zadań dydaktycznych i wychowawczych umożliwiają dostosowanie programu nauczania do indywidualnych potrzeb wszystkich podopiecznych. Ponadto towarzystwo dzieci niepełnosprawnych w niewymuszony sposób rozwija u dzieci zdrowych empatię, tolerancję i wrażliwość na potrzeby innych oraz sprzyja kształtowaniu u nich postaw prospołecznych.
Co może zrobić wychowawca, aby integracja w przedszkolu przyniosła zamierzony efekt? Przede wszystkim powinien zdawać sobie sprawę z tego, że samo połączenie dzieci zdrowych i niepełnosprawnych nie przyczyni się do zbudowania pozytywnej relacji i nie zagwarantuje powodzenia integracji. Z tego względu wychowawcy i rodzice powinni ze sobą współpracować oraz postępować w przemyślany sposób.
Wspólna zabawa i nauka – zajęcia w przedszkolu powinny być zorganizowane w taki sposób, aby dzieci miały jak najwięcej okazji do wspólnej aktywności, dzięki której lepiej poznają swoje możliwości i ograniczenia oraz nauczą się wzajemnej pomocy. Dobrym pomysłem, mającym na celu pomóc dzieciom zrozumieć istotę niepełnosprawności oraz przyczynić się do rozwoju empatii, jest zasłonięcie oczu chustką lub szalikiem podczas zabawy. Stwarza to możliwość poznania ograniczeń i trudności doświadczanych – w tym przypadku – przez osoby niewidome lub niedowidzące.
Bajki psychoedukacyjne – nauczyciel powinien zadbać o to, aby jak najczęściej czytać dzieciom bajki, w których pojawiają się bohaterowie dotknięci jakąś niepełnosprawnością lub chorobą (np. „Tuż pod moim nosem”). Bajki te pomagają dzieciom w naturalny sposób oswoić się z tematyką niepełnosprawności oraz uczą tolerancji i akceptacji dla „inności”.
Wzajemne relacje – zadaniem wychowawcy jest dołożenie wszelkich starań, aby dzieci zdrowe i niepełnosprawne spędzały jak najwięcej czasu razem. Z tego względu powinien stwarzać sytuacje umożliwiające im nawiązanie wzajemnych relacji.
Mądre pomaganie – rolą wychowawcy jest uwrażliwienie dzieci na problemy i potrzeby innych osób. Nauczyciel powinien zachęcać dzieci zdrowe do pomagania dzieciom niepełnosprawnym, ale w taki sposób, aby pomaganie nie oznaczało wyręczania. Ważne jest, aby wychowawca podkreślał, że dzieci niepełnosprawne nie zawsze potrzebują wsparcia i zwracał uwagę na rozmaite sytuacje, w których samodzielnie dają sobie radę.
Każdy może potrzebować pomocy – wychowawca powinien zaznaczyć, że każdemu człowiekowi, niezależnie od wieku i stanu zdrowia, może przytrafić się taka sytuacja, w której nie będzie potrafił sobie samodzielnie poradzić. W związku z powyższym rolą nauczyciela jest inicjowanie zadań, podczas których uczniowie niepełnosprawni będą mogli służyć pomocą dzieciom zdrowym. Dzięki temu każde z dzieci będzie miało możliwość poczuć się potrzebnym i docenionym.
Informacja i edukacja – wyjaśnienie specyfiki niepełnosprawności może pomóc dzieciom zdrowym oswoić się z chorobą kolegów i koleżanek oraz zrozumieć prezentowane przez nich trudne zachowania.
Sprawiedliwe traktowanie – wychowawca powinien wszystkie dzieci traktować w jednakowy sposób. Chwalić za sukcesy i dobre zachowanie oraz zwracać uwagę za brak starań i nieposłuszeństwo. Każde dziecko powinno posiadać obowiązki i zadania (dostosowane do własnych możliwości) i być rozliczane z ich wykonania. Przy czym istotne jest, aby wychowawca doceniał przede wszystkim wysiłek i zaangażowanie włożone w wykonanie konkretnego zadania, a nie jedynie efekt końcowy.
Uroczystości – wychowawca i rodzice powinni zadbać o to, aby dzieci niepełnosprawne aktywnie uczestniczyły w życiu szkolnym i pozaszkolnym oraz brały udział w imprezach okolicznościowych, urodzinach i dyskotekach.
Podsumowując, przedszkole integracyjne jest dobrym i wartościowym miejscem zarówno dla dzieci zdrowych, jak i niepełnosprawnych. Dzieci w wieku przedszkolnym wolne są od uprzedzeń i przesądów. Intensywnie poznają świat oraz kształtują swój światopogląd. Im wcześniej dzieci mają możliwości kontaktu z szeroko pojmowaną „innością”, tym szybciej rozwijają u siebie wrażliwość i tolerancję, co w przyszłości może przełożyć się na ograniczenie marginalizacji osób z niepełnosprawnością.
Anna Trębińska, psycholog i pedagog specjalny. W przyszłości terapeuta systemowy. Zawodowo związana z osobami z niepełnosprawnością intelektualną i ich rodzinami. Zainteresowana psychologią ciąży i macierzyństwa. Prywatnie mama małej Hani. Zakochana w Bieszczadach i w Norwegii.
