Szachy są specyficznym narzędziem doskonalenia umysłu, gdyż dzieci, grając w tą grę, nie zdają sobie sprawy, że jednocześnie ćwiczą intelekt. A jak to się odbywa? Przede wszystkim dziecko musi przestrzegać określonych zasad, przy jednoczesnym rozwiązywaniu problemów, które czyhają na szachownicy. Przetwarzając samodzielnie elementy wiedzy o taktyce, ma za zadanie scalić je i wymyślić skuteczne rozwiązanie w dążeniu do ogrania przeciwnika. Ważnym aspektem gry jest też ćwiczenie kreatywności, gdyż to rozwiązania kreowane przez dziecko, za które bierze ono odpowiedzialność, stają się podstawą do rozegrania partii szachowej. Na bezmyślne naśladowanie czy odtwarzanie wzorców nie ma miejsca, a takie zachowanie jest z góry skazane na niepowodzenie.
Często szachy traktowane są jako dobry wstęp do nauki matematyki. Dlaczego tak się dzieje? Przede wszystkim gra, tak jak matematyka, ma w sobie coś z abstrakcyjnego myślenia. Abstrakcyjne myślenie towarzyszy zastanawianiu się, jak będzie wyglądać sytuacja na szachownicy po paru ruchach figurami czy pionkami. Jednocześnie w szachach do każdej figury przypisana jest pewna liczba punktów, traktowana raczej pomocniczo, gdyż w rzeczywistości można mieć większą liczbę punktów zbitych z szachownicy, a partię przegrać.
Dlaczego jednak gra w szachy bardziej przemawia do dzieci, aniżeli zadania z matematyki? Odpowiedź jest prosta. Szachy to gra, przy której dzieci się integrują, rywalizują i bawią.
Szachy wpływają nie tylko na rozwój intelektu dziecka, ale też osobowości. Do cech, których kształtowanie się wspierają, zaliczyć należy:
– cierpliwość – dziecko musi poczekać na odpowiedź przeciwnika, zanim wykona kolejne posunięcie,
– dążenie do określonego celu – dziecko dąży do wygrania poprzez zamatowanie króla przeciwnika, jednocześnie realizując cele szczegółowe, pomocne w realizacji celu głównego,
– przestrzeganie zasad fair play – w szachach nie ma miejsca na oszukiwanie przeciwnika,
– pewność siebie – każde zwycięstwo uzyskane dzięki zdolnościom intelektualnym podbudowuje ego dziecka,
– umiejętność akceptacji porażek – dziecko uczy się radzenia sobie z emocjami związanymi z porażką,
-umiejętność rozwiązywania problemów – dzięki intelektowi dziecko może wybrać drogę, dzięki której poprawi swoją pozycję na szachownicy,
– umiejętność działania pod presją czasu – gra w szachy często odbywa się na czas, w ciągu którego trzeba przeprowadzić całą partię, dlatego dziecko musi dobrze rozdysponować czas na rozgrywkę, a do tego starać się podejmować trafne decyzje,
– odpowiedzialność za swoje działania – każde posunięcie ma w szachach konsekwencje, dziecko podejmując wybór na szachownicy, bierze na siebie odpowiedzialność,
– systematyczność – tak jak w każdej dyscyplinie sportu czy dziedzinie nauki, tylko systematyczność daje określone wyniki. Dzięki systematyczności, której dziecko uczy się, jest w stanie częściej wygrywać z przeciwnikami.
A jak wygląda droga życiowa dzieci grających od najmłodszych lat w szachy? Z reguły dzieci takie osiągają bardzo dobre wyniki w nauce na wszystkich etapach edukacji. Są to studenci państwowych szkół wyższych, nierzadko studiujący za granicą, bądź też co najmniej na dwóch kierunkach studiów. Naturalne jest, że wiele z tych osób kontynuuje studia na poziomie doktoranckim z takich dziedzin jak fizyka, matematyka czy informatyka.
Co sprawia, że szachiści osiągają lepsze wyniki w nauce? Zapewne ćwiczenie pamięci i koncentracji podczas gry, kiedy trzeba zapamiętać na przód ruchy, które się planuje i przewidzieć reakcję przeciwnika.
Pozytywny wpływ gry w szachy na poprawę wyników w szkole w swojej pracy magisterskiej udowodnił Andrzej Modzelan z Gorzowa Wielkopolskiego („Osiągnięcia szkolne uczniów objętych programem nauki gry w szachy w trzech pierwszych latach nauczania”, Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Szczecińskiego).
Oczywiście pozytywny wpływ gry w szachy nie kończy się na osiągnięciach szkolnych. Dorośli, mający za sobą przygodę z szachami w dzieciństwie, z łatwością radzą sobie w życiu zawodowym, gdyż są to z reguły osoby ambitne i dążące do realizacji postawionych sobie celów.
Podsumowując, szachy wpływają na rozwój intelektualny, ale również emocjonalny dziecka, kształtując jego cechy osobowości przydatne w dorosłym życiu. Dlatego też warto nauczyć dziecko gry w szachy. Już 4-latki dają sobie radę z tą, wydawałoby się, skomplikowaną grą planszową.
Małgorzata Leszczyńska – nauczycielka gry w szachy, długoletnia zawodniczka szachowa
Akademia Logicznego Myślenia Logicum
www.szachydladzieci.pl