Przestrzeń, w której przebywało maleństwo przed urodzeniem, była bardzo ograniczona, wymuszało to więc przyjęcie przez nie pozycji skulonej. Po przyjściu na świat, noworodek wciąż dąży do utrzymania tej pozycji ciała, najbezpieczniej czuje się więc, gdy jest delikatnie otulone. Położone na brzuchu dziecko podkurcza rączki i nóżki a ciężar ciała przenosi na policzek.
Położone na plecach przyjmuje pozycję asymetryczną – kończyny po stronie, w którą dziecko zwraca głowę są wyprostowane, a zgięte po stronie przeciwnej.
Charakterystyczne są również proporcje ciała noworodka – głowa stanowi aż 30% masy ciała, tułów jest długi, a kończyny krótkie.
Skala APGAR
Stan zdrowia nowonarodzonego dziecka oceniany jest przez lekarza neonatologa według 5-stopniowej skali, zwanej Skalą Apgar. Jest to narzędzie najczęściej stosowane do określenia podstawowych funkcji organizmu, takich jak zabarwienie skóry, odruchy, oddech, puls oraz napięcie mięśniowe. W każdym z tych aspektów dziecko otrzymuje maksymalnie 2 punkty, które są odnotowane w książeczce zdrowia dziecka. Bardzo ważne jest, aby rodzic był świadomy, co oznacza konkretny wynik wyrażony w punktach i w jakich obszarach były ewentualne problemy. Pozwoli to na objęcie dziecka obserwacją i wczesnym wsparciem medycznym, jeżeli zaistnieje taka konieczność.
Jak noworodek odbiera świat:
Przychodzące na świat dziecko wyposażone jest w pewne wzory zachowań, ułatwiające mu adaptację w nowych warunkach. Odruchy, czyli określone reakcje ruchowe pojawiające się w odpowiedzi na bodziec zewnętrzny, stanowią bazę do dalszego rozwoju dziecka. Część z nich utrzyma się przez całe życie, jak np. odruch mrugania w odpowiedzi na podrażnienie oka, część zaś zaniknie. Do charakterystycznych odruchów, występujących tylko w okresie niemowlęcym należą:
odruch chwytny – noworodek tak mocno zaciska dłoń na podanym przedmiocie, np. palcu, że dziecko można podnieść;
odruch moro – na silny bodziec zewnętrzny, np. głośny dźwięk, dziecko reaguje gwałtownym wyrzuceniem rąk w górę a następnie przyciągnięciem ich do siebie;
odruch marszu automatycznego – noworodek uniesiony do pozycji, w której jego stopy stykają się z podłożem, wykonuje rytmiczne ruchy przypominające chodzenie;
odruch Babińskiego – podrażnienie podeszwy stopy noworodka spowoduje uniesienie dużego palca do góry.
Oprócz odruchów automatycznych, w które wyposażone jest nowonarodzone dziecko, dysponuje ono również zdolnościami sensorycznymi – oznacza to, że narządy zmysłów noworodka są zdolne do odbioru konkretnych bodźców. Maleństwo widzi więc, słyszy i czuje. Pogłaskane w okolicy ust znieruchomieje, a z czasem zacznie domagać się pokarmu. Podniesione na ręce i przytulone – uspokaja się. Noworodek potrafi już odróżniać smaki: słony, gorzki, kwaśny oraz słodki (preferuje ten ostatni). Rozpoznaje zapach mleka matki, potrafi również odwrócić głowę w odpowiedzi na nieprzyjemny zapach. Przygląda się intensywnie i próbuje śledzić poruszający się obiekt, jednak ostrość widzenia, akomodacja oraz widzenie kolorów są jeszcze ograniczone. Maleństwo reaguje również na dźwięki – głos matki rozpoznaje najszybciej, pozytywnie odbiera również dźwięki wysokie.
Maleńkie dziecko – wielkie emocje
Zaspokojenie fizjologicznych potrzeb jest niewątpliwie podstawą prawidłowego rozwoju dziecka. Psychologowie zwracają jednak również uwagę na istotną rolę emocji, których ono doświadcza. Już w okresie prenatalnym emocje odczuwane przez matkę są ważnym czynnikiem, który może wspierać, ale także zaburzać rozwój dziecka. Napięcie emocjonalne matki dociera do płodu pod postacią wzmożonego ciśnienia krwi oraz wydzielanych przez układ nerwowy substancji. Wpływają one na organizm dziecka, powodując zaburzenia czynności życiowych organizmu, np. zaburzenia rytmu pracy serca i niedotlenienie. Stres nasila skurcze macicy, na co maleństwo reaguje zwiększoną ruchliwością – sprzyja to przedwczesnemu porodowi. Dziecko nie jest więc świadome emocji przeżywanych przez matkę, odczuwa jednak biochemiczne skutki jej napięcia.
Poród to moment, w którym dziecko diametralnie zmienia swoje środowisko – nagle zaczyna docierać do niego ostre światło, głośne dźwięki, odczuwa również chłodne powietrze oraz gwałtowne zmiany pozycji ciała. Aby więc ułatwić noworodkowi pierwsze chwile na świecie, dąży się do zapewnienia mu jak najszybszego kontaktu z matką– jeszcze przed przecięciem pępowiny. Przystawienie do piersi bezpośrednio po porodzie sprzyja również kształtowaniu się więzi między matką a maleństwem, które czuje jej zapach, bicie serca oraz ciepło.
Podstawową formą komunikacji noworodka z otoczeniem jest krzyk. Maleństwo krzyczy gdy jest głodne, gdy ma mokro, gdy jest chore, zmęczone lub znudzone. Reakcja rodziców na krzyk oraz ich opieka nad maleństwem dają mu poczucie bezpieczeństwa. Z czasem rodzice uczą się, co oznaczają sygnały wysyłane przez dziecko, rozpoznają przyczynę krzyku i szybciej odpowiadają na potrzeby noworodka.
Właściwa opieka nad noworodkiem to sprawa kluczowa dla jego rozwoju, jednak aby ten rozwój mógł być prawidłowy i harmonijny, niezbędna jest także troska o jego potrzeby emocjonalne. Nawiązanie więzi z opiekunem jest podstawą poczucia bezpieczeństwa dziecka. Więż ta będzie stanowić bazę do wszystkich osiągnięć dziecka w całym jego życiu.
Daria Jaworska
Daria Jaworska – psycholog dziecięcy, terapeuta, członek Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, autorka bloga o psychologii małego dziecka www.mala-wielka-sila.blogspot.com
