O dorastaniu małego dziecka powinniśmy mówić w kontekście powiązania rozwoju ruchowego oraz rozwoju funkcji poznawczych. Określamy to mianem „rozwoju psychoruchowego”. Braki czy też opóźnienia rozwoju motorycznego sygnalizują opóźnienia w rozwoju poznawczym, emocjonalnym, społecznym. W pierwszych miesiącach życia maluszka deficyty ruchowe mogą być jedynym sygnałem ogólnych nieprawidłowości rozwoju.
Wzrastanie małego człowieka przebiega ściśle od siebie uzależnionymi fazami. Zawsze przejście na wyższy etap uwarunkowane jest zaistnieniem oraz utrwaleniem niższego. I tak np. dziecko niepotrafiące sztywno trzymać głowy, nie zacznie siedzieć.
Dziecko poznaje świat wieloma zmysłami. Od pierwszych chwil swego życia uczy się zauważać bodźce, następnie je rozróżniać, potem wiązać z nimi określone zjawiska. Maluszek otaczające przedmioty poznaje nie tylko wzrokiem, słuchem, ale też chwytając je, manipulując nimi. Wielozmysłowe (polisensoryczne) poznanie zjawisk i obiektów prowadzi do utworzenia i utrwalenia ich obrazów i właściwości w umyśle dziecka. Dopiero w 18. miesiącu życia kończy się ten proces „kształtowania pojęcia przedmiotu”, tzn. przedmiot istnieje w świadomości malca nawet gdy dziecko przestaje go widzieć, dotykać, słyszeć.
Gdy dziecko leżąc na brzuchu zacznie unosić głowę, lepiej może ujrzeć otoczenie. Gdy potrafi unosić się podpierając się tylko na jednym ramieniu, druga ręka może posłużyć mu do dotykowego odkrywania środowiska. Siedzące dziecko wykorzystuje obydwie rączki, zaś jego pole widzenia znacznie się powiększa. Natomiast dziecko, które raczkując przemieszcza się, może swobodnie zbliżyć się do interesującego go obiektu. Dziecko zaczyna chodzić, a jego rączki nie muszą już podpierać i stabilizować przemieszczającego się ciała, stają się więc cennymi narzędziami, którymi – badając świat – dziecko posługuje się bardzo precyzyjnie.
Dziecko przychodzi na świat ze zdolnością chwytania, jest to jeden z podstawowych odruchów niemowlęcia. W chwili urodzenia aż do ukończenia 4 miesiąca życia jest to sprawność mimowolna, gdyż dziecko początkowo nie wie, do czego służą rączki i nie używa ich jako narzędzi. Umiejętność chwytania dowolnego, świadomego pojawia się dopiero po 4 miesiącu życia.
Jak przebiega rozwój ruchowy:
Noworodek:
– położony na brzuchu obraca głowę z położenia środkowego na bok, przyjmuje pozycję zgięciową – ramiona mocno zgięte, dłonie zaciśnięte w piąstki, kolana podciągnięte pod brzuch
– położony na plecach układa głowę na bok
Koniec 1 miesiąca:
– położony na brzuchu odrywa nos od podłoża, utrzymuje przez około 3 sekundy głowę w górze
– położony na plecach potrafi utrzymać głowę w linii środkowej 10 sekund bez przekładania jej na bok
Koniec 2 miesiąca:
– w pozycji na brzuchu unosi głowę pod kątem przynajmniej 45 stopni i utrzymuje ją w górze przez przynajmniej 10 sekund
– położony na boku potrafi przewrócić się na plecy
– podtrzymywany w pozycji siedzącej trzyma głowę prosto przez 5 sekund (głowa nie zwisa do tyłu)
Koniec 3 miesiąca:
– leżąc na brzuchu i podpierając się na obydwu przedramionach unosi głowę pod kątem 45-90 stopni i utrzymuje ją w górze przez co najmniej minutę
– podtrzymywany w pozycji siedzącej potrafi już pół minuty trzymać głowę prosto, a przy podnoszeniu i kołysaniu głowę trzyma sztywno, nie opada ona do tyłu
– potrafi już chwycić włożony mu do ręki przedmiot
Koniec 4 miesiąca:
– w pozycji na brzuchu pewnie podpierając się na przedramionach unosi głowę pod kątem 90 stopni, pewnie pionowo utrzymuje główkę
– podciągane za rączki do siedzenia potrafi unieść głowę oraz lekko zgięte nogi
– pojawia się umiejętność dowolnego chwytania
– maluszek bawi się swoimi rączkami, a trzymane przedmioty wkłada do ust
Koniec 5 miesiąca:
– leżąc na brzuchu unosi się na przedramionach i potrafi w tej pozycji odwrócić głowę w kierunku wzrokowego bądź słuchowego bodźca
– potrafi siedzieć z podparciem
– dziecko sięga ręką po zabawkę podawaną mu nad jego głową
Koniec 6 miesiąca:
– w pozycji na brzuchu podpiera się na wyprostowanych ramionach i swobodnie odwraca głowę w kierunku bodźca
– aktywnie przechodzi z leżenia na plecach do leżenia na brzuchu
– potrafi samodzielnie siedzieć bez podparcia, choć jeszcze musi się przytrzymywać np. łóżeczka
– malec chwyta przedmiot celnie i całą powierzchnią dłoni, potrafi też przekładać zabawkę z ręki do ręki
Koniec 7 miesiąca:
– leżąc na brzuchu i sztywno unosząc głowę odrywa jedną rękę od podłoża, podpierając się tylko na jednym ramieniu
– położone na plecach bawi się swoimi nóżkami (i w ten sposób ćwiczy koordynację ręka – stopa)
– przechodzi z leżenia na brzuchu do leżenia na plecach
– podtrzymywane pod pachami w pozycji stojącej jakby „tańczy”, „sprężynuje”
8 miesiąc życia:
– dziecko chwyta tzw. „chwytem nożycowym”, czyli wszystkimi palcami i przeciwstawionym im kciukiem
8-9 miesiąc:
– pełza jak foka
– siedzi samodzielnie zazwyczaj bez podparcia (czasem jeszcze musi podpierać się rękoma z przodu)
– pierwsze próby samodzielnego wstawania po uchwyceniu się podpory i podciągnięciu
9-10 miesiąc:
– kołysze się oparte na dłoniach i kolanach, zaczyna raczkować (na razie w sposób nieskoordynowany)
– potrafi samodzielnie siadać (przytrzymując się mebli)
– samodzielnie stoi podtrzymując się
– dziecko uruchamia chwyt tzw. „pęsetowy”, czyli łapie opuszką palca wskazującego i kciuka; pojawienie się tego chwytu świadczy o sprawnym funkcjonowaniu analizatora wzrokowego, zwiększeniu precyzji dłoni, współpracy zdolności wzrokowych i ruchowych (tzw. koordynacji wzrokowo-ruchowej)
11 miesiąc:
– pełne raczkowanie
– wykonuje naprzemienne ruchy kroczące w miejscu i na boki, następnie stawia kroki do przodu trzymane za obie ręce
12 miesiąc:
– raczkuje, ale też chodzi wzdłuż mebli, stawia kroki trzymane za jedną rękę
12-14 miesiąc:
– chodzi samodzielnie
W jaki sposób rozwijają się zdolność poznawcze:
Noworodek:
– reaguje niechęcią na ostre działanie światła i głośne odgłosy
Koniec 2 – 3 miesiąca:
– maluszek potrafi śledzić wzrokiem przesuwaną nad jego oczami (w odległości ok.20 cm) czerwoną zabawkę
Koniec 4 miesiąca:
– obserwuje zabawkę włożoną mu do ręki
– słucha dźwięków wydawanych przez grzechotkę
Koniec 5 miesiąca:
– przez odwrócenie głowy szuka źródła dźwięku
Koniec 6 miesiąca:
– dziecko spogląda za przedmiotem, które widziało przed sobą, a który upadł
– porusza przedmiotami w celu wydobycia z nich dźwięków
Koniec 7 i 8 miesiąca:
– stara się zmienić swoje położenie (przez np. pochylenie się do przodu, wyciągniecie rączek itp.), aby pochwycić zauważoną zabawkę
9-miesięczne dziecko:
– zapoznaje się z przedmiotami manipulując nimi
– umie pokazywać przedmiot palcem (związane jest to z pojawieniem się u dziecka świadomości, że jakiś widziany przez niego przedmiot znajduje się także w polu widzenia dorosłego)
– naśladować czynności dorosłego (np. zabawa w „kosi kosi”, bicie braw)
10-11 miesiąc:
– dostrzega i wskazuje palcem szczegóły zabawek
– odwraca sztywne, kartonowe kartki książeczek, ogląda i pokazuje obrazki
– zamyka pudełko
– potrafi poruszać się w rytm muzyki
– słucha i rozpoznaje wyrażenia dźwiękonaśladowcze i pierwsze wyrazy
12-miesięczne dziecko:
– pociąga za sznurek, aby przyciągnąć zabawkę
– wkłada małe przedmioty do dużych
– rozumie poparte gestem polecenia słowne
Anna Tońska-Szyfelbein – neurologopeda, logopeda wczesnej interwencji, pedagog terapeuta
