Najważniejszą umiejętnością kształtującą się w pierwszym miesiącu życia dziecka jest skupianie wzroku na osobach i przedmiotach. Dwumiesięczne niemowlę patrzy dłużej na obraz twarzy, niż na przypadkowy układ elementów. Niemowlęta dokładniej spostrzegają układy dynamiczne, pozostające w ruchu, niż statyczne – należy pamiętać o tym, aby prezentowany bodziec przesuwał się, a nie tkwił nieruchomo.
Proponowane ćwiczenia:
• Mama mając usta umalowane jaskrawoczerwoną szminką pochyla się nad łóżeczkiem i oddala się od niego.
• Pochylanie się nad buzią dziecka zasłaniając i odsłaniając twarz naprzemiennie czarnym i czerwonym kartonem.
• Powolne przesuwanie nad głową dziecka kartonu formatu A4 z narysowaną na nim biało-czarną szachownicą bądź spiralą.
• Zbliżanie i oddalanie się od łóżeczka mamy ubranej w czerwoną, bądź z wyraźnym czarno-białym wzorem bluzkę i sprawdzanie, czy dzieciątko podąża za nią wzrokiem.
2 miesiąc: Reagowanie na dźwięki
W ciągu pierwszych 30 dni życia, dziecko uczy się lokalizować źródło dźwięku. W drugim miesiącu życia dzieciątko reaguje na dźwięki dobiegające z otoczenia.
Proponowane ćwiczenia:
• Naprzemienne śpiewanie kołysanek raz do jednego, raz do drugiego ucha.
• Naprzemienne (z obydwu boków łóżeczka) dzwonienie dzwoneczkiem.
• Prezentowanie dziecku różnych odgłosów z otoczenia.
3 miesiąc: Odwzajemnianie uśmiechu
Trzymiesięczne niemowlęta wolą barwę czerwoną i żółtą, a także skupiają dłużej wzrok na rzeczach, na których wzór czy elementy są bardziej zagęszczone. W tym wieku dzieci zaczynają reagować uśmiechem na uśmiech. Odwracanie głowy za znikającym przedmiotem lub osobą jest niezwykle ważną sprawnością, umożliwiającą zdobywanie nowych informacji o otoczeniu.
Proponowane ćwiczenia:
• Mama pochylając się na łóżeczkiem śmieje się głośno i jednocześnie kiwa głową (dzieci łatwiej przyswajają obraz będący w ruchu), następnie śpiewając piosenkę znika z pola widzenia maluszka.
• Powolne przesuwanie na boki nad twarzą niemowlęcia kartonu formatu A4 tak, by znikał z pola widzenia, z narysowaną na nim żółto-czarną szachownicą bądź spiralą.
• Przesuwanie na boki nad głową dziecka zawieszonego na nitce czerwonego przedmiotu.
4 miesiąc: percepcja, wzrok i słuch
Czteromiesięczne niemowlę zaczyna uczyć się tzw. „stałości percepcyjnej”. Oznacza to, iż dziecko rozpoznaje twarze i przedmioty, które widzi w różnym położeniu, z różnej odległości i odmiennej perspektywy. Dzieje się tak dzięki skoordynowaniu obrazów pochodzących z obu oczu, oraz początkach widzenia trójwymiarowego.
Proponowane ćwiczenia:
• Oglądanie wszelkich grzechotek podczas potrząsania nimi.
• Oglądanie małych przedmiotów leżących na stole.
• Zabawa pacynką
Rozwijająca się równolegle sprawność wzroku oraz słuchu pozwala połączyć ćwiczenia wzrokowe i słuchowe, oraz wykorzystać obie możliwości w toku oddziaływań stymulujących rozwój.
Proponowane ćwiczenia:
• Wykorzystanie zabawek, przyrządów domowych jako źródła różnych odgłosów (manipulowanie grzechotkami wydającymi różne dźwięki, postukiwanie łyżką o łyżkę, o kubek, drewniany blat stołu itp.)
5 miesiąc: skupianie uwagi
W piątym miesiącu życia dziecko zaczyna dostrzegać zmiany w otoczeniu pomimo zainteresowania zabawką trzymaną w dłoni. Maluszek rozpoczyna ćwiczenie przerzutności uwagi. Niemowlę w tym wieku szczególne zainteresowanie wykazuje zmianami, jakie zachodzą w obserwowanych obiektach.
Proponowane ćwiczenia:
• Nadmuchiwanie balona, gumowej piłki, następnie wypuszczanie z niej powietrza.
• Zgniatanie kartki, szeleszczącej folii.
• Podanie dziecku zabawki, a następnie włączenie urządzenia wytwarzającego jakiś dźwięk (suszarka, odkurzacz itp.)
6-7 miesiąc: manipulowanie przedmiotami
Sześcio-, siedmiomiesięczne dziecko ogląda przedmioty poruszając nimi. Umie ocenić odległość, w jakiej znajdują się przedmioty, oraz spogląda na przedmiot, który spadł ze stołu.
Proponowane ćwiczenia:
• Umieszczanie przed dzieckiem (na materacyku, w kąpieli) dwóch takich samych zabawek, ale w taki sposób, by tylko jedną z nich mogło dosięgnąć.
Dziecko w takim wieku potrafi operować przedmiotami, chcąc z nich wydobyć dźwięki. Słucha również wytwarzanych przez siebie sylab.
Proponowane ćwiczenia:
• Powtarzajmy dźwięki wydawane przez dziecko.
• Pokażmy mu i zachęcajmy do manipulacji przedmiotami, tak by dziecko mogło usłyszeć różne dźwięki z tym związane (np. pokazujmy dziecku, jak może stukać dwoma klockami, łyżeczkami, następnie włóżmy mu je do rąk, zachęcając do działań).
9 miesiąc: aktywne podążanie za obiektami
Dziewięciomiesięczny maluszek poszukuje przedmiotu, który zniknął z pola widzenia, a także chcąc przyciągnąć do siebie interesujący go przedmiot, zmienia pozycję ciała.
Proponowane ćwiczenia:
• Chowanie zabawek na oczach dziecka np. pod chusteczką, kubkiem, plastikowym talerzem itp.
9-10 miesiąc: rozpoznawanie charakteru wypowiedzi
Niemowlę do końca dziewiątego miesiąca uczy się rozumieć intencjonalne zabarwienie wypowiedzi rodziców.
Przykładowe ćwiczenia:
• Dobrze jest włączyć w codziennych sytuacjach wspomóc przekaz słowny gestem (np. mówiąc „nie wolno” – kiwać palcem, rozkładać ręce pytając: „gdzie jest?”)
Kolejne dwa miesiące oznaczają nabywanie nowych umiejętności. Niemowlę dostrzega nie tylko przedmioty, ale też i działalność dorosłych z nimi związaną. Poznaje przydatność i zastosowanie różnych przedmiotów, używanych w życiu codziennym. Poszerza się jego zakres rozpoznawanych obiektów. Opróżnia i napełnia pudełka, kubki. Wkłada małe przedmioty w większe.
10-12 miesiąc: słuchanie i kojarzenie
Dziesięcio- i jedenastomiesięczne niemowlę potrafi słuchać i zaczyna kojarzyć rzecz z nazwą. Zaś maluszek w wieku dwunastu miesięcy rozumie i spełnia proste polecenia związane z pielęgnacją i zabawą.
Przykładowe ćwiczenia:
• Wspólne oglądanie książeczek. Nazywanie przez rodzica rzeczy i sytuacji przedstawionych na ilustracjach z użyciem wyrażeń dźwiękonaśladowczych („To pies. Pies szczeka „hau hau”)
• Zachęcanie maluszka do pokazywania szczegółów obrazków (pytanie: „gdzie lala, piesek”) oraz wykonywania komend typu: „otwórz buzię”, „daj buty”, „połóż misia do łóżeczka”, „daj lali pić”
Bibliografia:
1. Hellbrügge T., Lajosi F., Menara D. i in.: „Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojo-wa.”, Antykwa: Kraków; 1994.
2. Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo: „Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka. Od noworodka do 6 roku życia.”, Kraków 2008.
3. red. Maria Żebrowska: „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, Warszawa 1977.
Anna Tońska-Szyfelbein – neurologopeda, logopeda wczesnej interwencji, pedagog terapeuta
