Socjoterapia jako forma pracy z grupą dzieci i młodzieży


Pojęcie socjoterapii jest dość młode, a w literaturze tematu nadal mało dookreślone.

Za głównych orędowników i pierwszych praktyków tej metody uznaje się psychologów i pedagogów skupionych wokół Ośrodka Rozwoju Umiejętności Wychowawczych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego i Specjalistycznej Poradni Profilaktyczno-Terapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży ze Środowisk Zagrożonych Alkoholizmem OPTA. Stąd też wywodzi się istota i pojęcie socjoterapii. Uznaje się, że metoda ta jest bezpośrednią formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej skierowanej do dzieci i młodzieży wykazującej objawy niedostosowania społecznego, wychowującej się w rodzinie problemowej lub zachowującej się kłopotliwie. Poza tym przyjmuje ona postać regularnych i planowanych zajęć grupowych, na których realizowane są cele terapeutyczne, rozwojowe i edukacyjne. Początkowo działania socjoterapeutyczne realizowano z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym, ale obecnie stosuje się ją również w działaniach świetlic socjoterapeutycznych oraz w ramach profilaktycznych projektów szkolnych. Dlatego też socjoterapia uznawana jest za swojego rodzaju proces, w którym dochodzi do leczenia i korekcji występujących u dzieci i młodzieży zaburzeń. Najczęściej mowa tu o zaburzeniach emocjonalnych, nadpobudliwości, nieśmiałości czy zaburzeniach zachowania.

Istota socjoterapii to realizacja celów terapeutycznych, czyli leczenie występującego zaburzenia. Proces ten polega na tworzeniu, podczas spotkań grupowych, takich sytuacji społecznych, które: stworzą dziecku możliwość do przeżycia doświadczeń korekcyjnych, przeciwstawnych do doświadczeń urazowych, dadzą możliwość do odreagowania emocjonalnego i stworzą okazję do uczenia się nowych umiejętności psychologicznych. Dwa pozostałe cele, czyli cele edukacyjne i rozwojowe, mają za zadanie usprawnić funkcjonowanie społeczne dzieci oraz zaspokoić ich aktualne potrzeby rozwojowe.

Zajęcia o charakterze socjoterapeutycznym mają swoją określoną strukturę. Schemat takiego spotkania składa się z czterech podstawowych elementów:

– rytualne rozpoczęcie zajęć, tak zwana „rundka” początkowa, w czasie której uczestnicy dzielą się ze sobą swoim obecnym stanem emocjonalnym i opowiadają, co ważnego wydarzyło się u nich od ostatniego spotkania,

– gry i zabawy dostosowane do nastroju grupy,

– gry i ćwiczenia korekcyjne, edukacyjne i rozwojowe, wraz z ich podsumowaniem i omówieniem

– rytualne pożegnanie i „rundka” kończąca, w czasie której uczestnicy opowiadają o swoim nastroju i swoich odczuciach jakie towarzyszyły im na zajęciach.

Każde takie spotkanie stworzone jest po to, aby realizować określony cel szczegółowy podporządkowany celowi ogólnemu i tworzyć kolejny etap pracy z grupą. Wyróżnia się trzy etapy pracy z grupą socjoterapeutyczną.

Pierwszy etap to etap powstawania grupy. Głównym zadaniem tego etapu jest wzajemne poznanie się członków nowo powstałej grupy. W trakcie tych początkowych spotkań dzieci wspólnie ustalają normy grupowe, integrują się i budują atmosferę grupową opartą na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Efektem tych pierwszych zajęć jest spisanie kontraktu lub kodeksu, który towarzyszyć będzie wszystkim działaniom grupy. Takie posunięcie ma chronić grupę przed niepożądanymi zachowaniami oraz wskazywać rozwiązania trudnych sytuacji, których czasami nie da się uniknąć. Warto tutaj wspomnieć, że powstałe zasady obowiązują również prowadzącego grupę.

Etap drugi to tak zwany etap właściwy. Polega on na realizowaniu zaplanowanych wcześniej celów (terapeutycznych, rozwojowych i edukacyjnych) stanowiących trzon programu socjoterapeutycznego powstałego na potrzeby danej grupy.

Trzeci etap to zakończenie funkcjonowania grupy. Nie jest to etap prosty. Wypracowane zaufanie i „przepracowane” doświadczenia dają członkom grupy niesamowitą satysfakcję, dlatego też rozwiązanie grupy stać się może dla nich trudnym przeżyciem. W tym czasie głównym zadaniem prowadzącego jest wypracowanie sposobów kontaktowania się grupy na wypadek nagłej potrzeby któregoś z jej członków, ponieważ grupa nadal może się wspierać. Poza tym nie należy zapominać, iż zakończenie cyklu spotkań daje możliwość do ewaluacji, podsumowania oraz przekazania sobie nawzajem pozytywnych informacji zwrotnych.

I choć socjoterapia, z punktu widzenia uczestnika, wymaga dużego zaangażowania, zaufania i otwartości, to zmiany, jakie w nosi w jego życie, wynagradzają poniesiony wysiłek.

Agnieszka Ostrowska – nauczyciel wychowania przedszkolnego