Proces rozwoju mowy przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat, przy czym każde dziecko rozwija się swoim tempie. Należy pamiętać, że każde dziecko w tej samej kolejności powinno przejść wszystkie etapy rozwoju. Dotyczy to rozwoju wszystkich funkcji: motorycznych, werbalnych, słuchowych czy wzrokowych i ich koordynacji. Logopeda Genowefa Demel, powołując się na innego badacza prof. Leona Kaczmarka, wyodrębnia cztery okresy w rozwoju mowy:
– okres melodii;
– okres wyrazu;
– okres zdania;
– okres swoistej mowy dziecięcej.
Okres melodii – trwający do końca 1. roku życia, został już opisany we wcześniejszym artykule. (Rozwój dziecka i jego mowy w pierwszym roku życia)
Okres wyrazu (1-2 rok życia)
Dziecko opanowuje wszystkie samogłoski oprócz nosowych, czyli potrafi wymawiać [a, o, e, u, i, y] i sporo spółgłosek: [ b, p, m, t, d, k, n], czasem [ć, ś]. Pod koniec tego okresu dziecko operuje kilkudziesięcioma poprawnie wymawianymi wyrazami i ogromną liczbą zastępczych, zaczyna budować proste zdania. Rozumie proste zdania i polecenia, potrafi je spełniać. Zaczyna nawiązywać interakcje z rówieśnikami.
Maluch w tym okresie wspina się, doskonali umiejętność chodzenia, zaczyna biegać, podskakuje. Jest już małym konstruktorem, potrafi zbudować wieżę z 6 klocków, mostek z 3-4 klocków.
Dwuletnie dziecko potrafi dobrać dwa identyczne przedmioty czy obrazki, umie także dobrać obrazek do przedmiotu. Zaczyna dobierać części obrazka do całości.
Okres zdania (2-3 rok życia)
Dziecko opanowuje wszystkie samogłoski oraz wiele spółgłosek [p, b, m, f, w, k, g, ch, t, d, n, l, ś, ź, ć, dź, ń], także spółgłoski zmiękczone: [pi, bi, mi, ki, gi]. Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się już głoski: [s, z, c, dz]. Warto tu dodać, że pojawiające się głoski czasem bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych. Wyrazy realizowane przez dziecko w tym okresie są poskracane, głoski często jeszcze poprzestawiane, grupy spółgłoskowe – uproszczone. Występują zlepki wyrazów i nowotwory językowe. Dwulatek opanowuje w ciągu roku około 1000 słów; pojawiają się próby wypowiedzi 2-3 wyrazowych.
Nasz maluch w tym czasie nie tylko sprawnie biega, ale potrafi już jeździć na trójkołowym rowerku. Rzuca i kopie piłkę, próbuje ją łapać. Jest coraz bardziej samodzielny, potrafi samodzielnie ubierać się i zdejmować części ubrań, posługuje się sztućcami, samodzielnie wykonuje podstawowe czynności higieniczne.
Ponadto trzylatek buduje wieżę z 8 klocków, klasyfikuje klocki wg kształtu lub wielkości. Potrafi narysować po demonstracji krzyżyk i koło. Potrafi wysłuchać krótkiego wierszyka lub tekstu, podejmuje zabawy tematyczne z rówieśnikami.
Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia)
Dziecko opanowuje najtrudniejsze głoski około 4. roku życia [s, z, c, dz], a około 5. roku życia [sz, ż, cz, dż, r] oraz różnicuje je od podobnych. Mowa dziecka pięcioletniego jest już zrozumiała. Głoski [sz, ż, cz, dż], które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą jeszcze być wymawiane jak [s, z, c, dz]. Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.
W wieku 3-5 lat dziecko zadaje mnóstwo pytań (około 50 dziennie), tworzy niezwykłe opowieści (konfabuluje), wzbogaca ilościowo i jakościowo swój słownik, operuje rzeczownikami, czasownikami, przymiotnikami, przysłówkami i zaimkami.
Czterolatek wchodzi i schodzi po schodach krokiem naprzemiennym, sprawnie kopie i rzuca piłkę, potrafi podskoczyć, a także przeskoczyć przeszkodę. Potrafi rysować po śladzie, odwzorowuje linię, koło, kwadrat lub prostokąt i krzyżyk.
Dziecko sześcioletnie powinno mieć już utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia. Starsze przedszkolaki powinny mieć opanowaną prawidłową wymowę, ale zdarzają się trudności przy wypowiadaniu głosek sz, ż, cz, dż, r oraz grup spółgłoskowych, zwłaszcza w śródgłosie (w środku wyrazu). Jeśli rozwój mowy jest opóźniony, należy niezwłocznie skontaktować się z logopedą.
Statystyczny pięcio- sześciolatek sprawnie tańczy, pływa, jeździ na rowerze, nartach, skacze na skakance, stoi na jednej nodze. Potrafi precyzyjniej rysować, tworzy już rysunki tematyczne. Dziecko w tym wieku jest już znacznie bardziej samodzielne w zakresie czynności samoobsługowych.
Joanna Czapla – logopeda, neurologopeda, oligofrenopedagog, glottodydaktyk
www.neurologopeda.asia
Bibliografia:
1. Cieszyńska J., Korendo M.: Wczesna interwencja terapeutyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2007.
2. Demel G.: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 2009.
3. Gajda S.: Jak się porozumiewamy?, (w:) Logopedia. Pytania i odpowiedzi, (red.) Gałkowski T., Jastrzębowska G., Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1999.
4. Kaczmarek L.: Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1989.
5. Kielin J. (red.): Rozwój daje radość, GWP, Gdańsk 1999.
