Każda umiejętność, którą posiadamy, powstaje na fundamentach. Im są one mocniejsze i lepiej ukształtowane, tym efektywniej i trwale się na nich buduje. Każdy malec zaczyna swoją przygodę ze sztuką, gdy nawiązuje pierwszy kontakt z otoczeniem i zareaguje na wasz widok. Jego twórczość rysunkowa bierze natomiast swój początek od stadium bazgrot. Następuje ono jeszcze pod opieką rodziców, gdyż pojawia się przed pójściem do przedszkola. Jest to niezwykle istotny czas, który śmiało można określić jako fundament twórczości dziecięcej. Zaczyna się od pierwszego śladu pozostawionego na kartce papieru. Jest to działanie na tyle fascynujące, że szybko przekształca się w twórczość na masową skalę. Dziecko stawia bezładne kreski, nie mając żadnej intencji. Te przypadkowe ślady, występujące na kartce w dużej ilości, nazwane są przez autora rysunkiem bazgrotalnym i jest to pierwsze dzieło waszej pociechy.
Te pierwsze lata życia dziecka i jego pierwsze samodzielne wytwory mają ogromne znaczenie dla jego rozwoju. W tym czasie dziecko kształtuje w sobie różne wzorce i poczucie własnego istnienia – swojego ,,ja”.
Formy plastyczne nazwane bazgrotami zostały podzielone na trzy kategorie: bazgroty bezładne, bazgroty kontrolowane oraz bazgroty nazywane. Wszystkie one mają jednak coś wspólnego, otóż powstają na bazie interakcji dziecka ze środowiskiem. Wszystkim tym, co widzi i może dotknąć.
Jak już wspomniałam na początku, dziecko wykonuje ruchy ręką bez żadnej intencji – bazgroty bezładne. Na kartce pojawiają się wtedy różne przypadkowo rozmieszczone linie. Na tym etapie główną rolę odgrywa fascynacja dziecka kredką i tym, że zostawia ona ślad. Jest to na tyle ciekawe, że ta czynność stawiania kresek, bez użycia nadgarstka, powtarza się dziesiątki razy na wielu kartkach papieru. Oczywiście nie ma jeszcze mowy o precyzji i jakiejkolwiek kontroli mięśni ręki. Ponadto brakuje jeszcze kontroli wzrokowej i wyćwiczonej motoryki. Jest to jednak istotny początek, który, wspierany przez rodziców, pozwoli dziecku rozwijać nie tylko zdolności plastyczne, ale również kreatorskie.
Okres niekontrolowanych bazgrot bezładnych trwa około sześciu miesięcy. Po tym czasie następuje przejście na wyższy szczebel. Dziecko zaczyna tworzyć bazgroty kontrolowane. Viktor Lowenfeld podkreśla, że w tym okresie dziecko zaczyna dostrzegać związek między wykonywanym ruchem ręki, a śladem, który zostawia kredka. Nietrudno domyślić się, że wówczas, po odkryciu tak niesamowitej zależności, rozpoczyna się masowa produkcja coraz to nowszych zabazgranych kartek. Dziecko rysuje bardziej energicznie, gdyż nagle zauważa własną sprawczość. Do stawianych wcześniej linii dochodzą kreski ukośne, pionowe, poziome i czasem koliste. Kartkę zaczynają wypełniać przeróżne kolorowe linie, a każda następna praca jest kolejnym odkrywaniem nowości i niesamowitą frajdą dla dziecka.
W końcu, gdy mamy naprawdę pełne teczki z pracami malucha, w połowie trzeciego roku życia, przychodzi czas na bazgroty nazywane. W tej formie pojawia się jeszcze mocniejszy związek. To już nie tylko zależność między ruchem a śladem, ale związek między dzieckiem a światem zewnętrznym. Tutaj powoli zaczyna pojawiać się myślenie nie tylko związane z ruchem ręki, ale wyobrażeniowe. Dziecko zaczyna rysować, a gdy skończy, przygląda się swojej pracy i wymyśla dla niej tytuł. Często zaczyna się to słownymi opisami tego, co znajduje się na rysunku. Na tym etapie zaczynają działać również emocje i powoli swoją rolę odgrywają kolory.
Te trzy etapy są niezwykle istotne i wymagają wsparcia dorosłych. Bez ich przejścia nie zbuduje się fundamentów i zaburzy się rozwój twórczy dziecka, a w konsekwencji jego kreatywność oraz poczucie własnej wartości powodowane tymi wielkimi odkryciami.
Stadium bazgrot jest istotnym etapem, ponieważ jego wykorzystanie pozwala dziecku przejść do kolejnego stadium, nazwanego przez Viktora Lowenfeld – przedschematyczne, przypadającego na 4 rok żyvia i trwającego czasem do 7 roku życia. Obejmuje więc ono dzieci w wieku przedszkolnym. Jaka jest charakterystyka tego etapu? Otóż dzieci zaczynają świadomie używać narzędzi i budować z ich pomocą różne kształty zaczerpnięte ze świata rzeczywistego. Jest to szczególnie ważny okres dla rodziców, gdyż wreszcie dostrzegają oni w pracach czytelne obrazy. Dlatego też możliwe jest powstanie komunikacji między dorosłym i dzieckiem. Gdy dziecko rysuje, będąc w stadium przedschematycznym, przeprowadza już szereg kontrolowanych działań, aby stworzyć swój rysunek. Obserwuje ono przedmioty i świadomie przedstawia za pomocą swoich rysunków. Skupiając się na dostrzeganych wszędzie kształtach, chwilowo przestaje zwracać uwagę na kolor.
Jednak najbardziej fascynująca część aktywności rysunkowej dzieci dopiero przed nami. Zachwycając się formami otaczającymi dziecko ze wszech stron, w końcu dostrzega ono człowieka. Powstają wówczas tzw. ,,głowonogi”, czyli pierwsze przedstawienia swojego gatunku. Często rysunek zaczyna się od wielkiej głowy i doczepionych do niej rąk i nóg. Mija wiele czasu, nim dziecko zauważy, np.: szyję, uszy czy zęby. Jednak z czasem dokładane jest coraz więcej szczegółów i człowiek nabiera masy. Zaczynają się przedstawienia rodziny i dzieci w otoczeniu różnych przedmiotów. W tym czasie ciekawa jest rola, jaką pełni kolor. Otóż dzieci najczęściej wybierają po prostu najładniejszy kolor oraz ten najbardziej ulubiony i absolutnie nie przeszkadza im fakt, że cały obrazek jest różowy, a w rzeczywistym świecie wcale tak nie jest. Nie należy ingerować w dobó kolorów, gdyż są one ściśle powiązane z emocjami, jakie odczuwa dziecko w związku z rysowaną rzeczą.
Dodatkowo warto wiedzieć, że w tym trwającym od 4. do 7. roku życia stadium, wszystkie elementy umieszczane na rysunku nie są w nieładzie, ale rozkładają się jakby wokół dziecka. Dziecko zdaje się być w centrum postrzeganego przez siebie i przeniesionego na kartkę papieru, świata.
Na podstawie:
1. Lowenfeld Viktor, W. Lambert Brittain , Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977
2. A. Trojanowska- Kaczmarska: ,,Dziecko i twórczość”, Ossolineum, Wrocław 1971
Kamila Jakubowska – artykuł w oparciu o lekturę, obserwację i własne działania, napisała studentka 4 roku Pedagogiki na Uniwersytecie Warszawskim z wieloletnią praktyką w pracy z dziećmi. Jednym z jej sukcesów było uzyskanie tytułu licencjata z Edukacji plastycznej.
