Również baśnie, bajki i opowiadania dla dzieci mają znaczenie terapeutyczne. Maria Molicka, popularyzatorka metody bajkoterapii w Polsce, omawiając działanie terapeutyczne utworów literackich zwraca uwagę, że często sytuacja dziecka jest w jakimś aspekcie zbliżona do sytuacji fikcyjnego bohatera. Szczęśliwe zakończenie pozwala dziecku wierzyć, że również jego historia znajdzie pomyślne rozwiązanie. Nie czuje się osamotnione w swoich zmaganiach. Samotne dziecko może w ten sposób znaleźć przyjaźń i wsparcie.
Innym walorem książek i występujących w nich bohaterów jest ich potencjał, by kompensować, czyli zaspokajać w zastępczy sposób ważne dla dziecka potrzeby. Potrzebę zrozumienia, uznania, miłości. Jeżeli bohater bajki, dotąd niedoceniany i odrzucany przez innych, w końcu spotyka się z pozytywnymi reakcjami, to dziecko może przeżywać je wraz z nim i również czuje się w danym momencie podziwiane.
Utwory literackie mogą relaksować, odprężać, rozśmieszać, wprowadzać w przyjemny nastrój i tym samym redukować przykre stany emocjonalne. Szczególnie jest to cenne, jeżeli dziecko znajduje się w sytuacji podwyższonego napięcia z powodu sytuacji, na którą ma niewielki wpływ, np. przeciągająca się choroba czy oczekiwanie na wynik egzaminu.
Lecznicze działanie literatury polega także na wygaszaniu lęków. Dziecko spotyka się z opisem niebezpiecznej, zagrażającej sytuacji, jednocześnie pozostając w znanym sobie środowisku, często w objęciach mamy. Takie bodźce, jeżeli lektura jest powtarzana, z czasem przestają w dziecku budzić lęk.
Ważne, by lektura była adekwatnie dobrana do wieku i potrzeb dziecka. Musi operować językiem dla niego zrozumiałym i odwoływać się do doświadczeń i obrazów, które są dostępne jego percepcji. Barwni i porywający bohaterowie literaccy mają szansę stać się ważnymi postaciami w życiu dziecka, a opisywane sytuacje na długo pozostają w jego pamięci.
Szczególne znaczenie w rozwoju dzieci odgrywają baśnie, gdyż jasno ilustrują reguły rządzące światem i dają informację, jak sobie radzić z zagrożeniami. Rzeczywistość kreowana w baśniach odpowiada sposobowi myślenia dziecka, np. w baśniach to za pomocą czarów czy magii można rozwiązać wszelkie problemy. Małe dzieci chętnie używają magii, by tłumaczyć sobie świat. W ich myśleniu rzeczywistość realna przeplata się z nierealną. Baśnie nie unikają trudnych tematów, takich jak śmierć, seksualność, złe relacje z najbliższymi. Wskazują jednoznacznie, co jest złe, a co dobre. Co więcej, złe uczynki zawsze spotykają się z karą, zaś dobre z nagrodą. Baśnie operują zrozumiałymi dla dziecka przeciwieństwami: ładny-brzydki, głupi-mądry, bogaty-biedny. Pozwalają w ten sposób porządkować świat. Język baśni przesycony jest symbolami i metaforami, co sprawia, że każdy czytelnik może odnaleźć w nich coś innego.
Bruno Bettelheim, znany psychoanalityk zajmujący się psychiatrią dziecięcą, głównie autyzmem, wskazywał w swojej pracy „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni” na walory wychowawcze i terapeutyczne baśni. Według niego podstawą oddziaływania baśni na psychikę dziecka jest proces jego identyfikacji z pozytywnym bohaterem. Baśnie pozwalają dziecku na konfrontację z podstawowymi problemami życia, takimi jak zazdrość, strach, odrzucenie. Pomagają w identyfikacji trudności oraz zagrożeń i podsuwają sposoby radzenia sobie z nimi. Pomagają dziecku zrozumieć wewnętrzny świat emocji, nadają mu sens, porządkują go. Zachęcają do aktywnego pokonywania przeciwieństw i pokazują, że świat przyrody ma dla człowieka olbrzymie znaczenie. Baśnie wreszcie wspierają dziecko w pokonywaniu problemów psychologicznych związanych z procesem dorastania i integracji osobowości. Baśnie działają poprzez treści jawne, z których dziecko zdaje sobie sprawę, jak i treści ukryte, które docierają do jego podświadomości. Nieuświadomione symbole stopniowo przenikają do świadomości dziecka. Bettelheim uważał, że dziecko przyswaja tylko tyle z treści baśni, ile jest w stanie przyjąć na danym poziomie rozwoju.
Bajkoterapia jest terapią skierowaną do wszystkich dzieci, bo wszystkie dzieci doświadczają trudnych sytuacji życiowych, takich jak narodziny rodzeństwa, ciężka choroba czy pierwsze rozstanie z rodzicami. Nie musi być stosowana przez profesjonalistów, świetnie w roli bajkoterapeuty może się sprawdzić mama czy tata. Molicka poleca tę metodę dla dzieci w wieku od 4 do 9 lat. W bajkoterapii można wykorzystywać klasyczne utwory literackie, ale również specjalnie tworzone bajki terapeutyczne, które mogą mieć charakter relaksacyjny, psychoedukacyjny lub psychoterapeutyczny. Rodzice, znając schemat budowania bajek terapeutycznych, sami mogą się pokusić o stworzenie takiego utworu, który byłby dopasowany do specyficznych potrzeb ich dziecka. Bajki mogą być czytane lub opowiadane. Na niektóre utwory dziecko nie zwróci większej uwagi, a do innych będzie chciało powrócić wielokrotnie. Może to być sygnał, że dotykają one ważnych dla niego spraw.
Opracowała: Katarzyna Dąbrowska
Przygotowano na podstawie:
Molicka Maria (1999) Bajki terapeutyczne I i II. Media Rodzina, Poznań;
Molicka Maria (2002) Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Media Rodzina, Poznań
Bettelheim Bruno (2010) Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. W.A.B., Warszawa
Czytaj także: Brak morału, magii, pokazywanie uczuć – rozmowa o bajkoterapii z Katarzyną Klimowicz
