Część I – dotyk, węch, smak i czucie równowagi
Dotyk
Dziecko już w łonie matki poznaje otoczenie wokół niego właśnie za pośrednictwem wrażeń dotykowych. Już w drugim miesiącu życia płodowego reaguje na uderzenie po stronie ust. Wrażliwość dotykowa wzrasta w ciągu pierwszych dni życia.
Dotykanie jest ważne w stosunkach między rodzicami a dziećmi. Ręka położona na klatce piersiowej może uciszyć płaczącego noworodka, a lekkie klepnięcie uspokoić wcześniaka. Powszechne jest też przywiązywanie się do swojego ulubionego kocyka.
Psychologowie określają aktywne wykorzystywanie dotyku przez dzieci jak percepcję dotykową. Pod koniec 1. roku życia dziecko jest już zdolne do rozpoznania znanego przedmiotu jedynie za pomocą dotyku.
Warto zatem dbać o to, by niemowlę już od urodzenia uczyło się dotykać różne przedmioty, ponieważ jest to zmysł, który kształtuje się najwcześniej. Przytulajmy je też jak najczęściej, żeby wytworzyć w nich poczucie bezpieczeństwa i utworzyć tzw. bezpieczny styl przywiązania.
Węch i smak
Już noworodki odwracają głowę od nieprzyjemnego zapachu. Sfotografowano też niemowlęta, które reagują pogodnym wyrazem twarzy na zapach bananów, truskawek i wanilii, a grymasem na zapach zgniłych jajek i ryb. Zmysł węchu staje się czulszy w ciągu pierwszych dni życia. Już w pierwszym tygodniu dziecko potrafi rozróżnić bieliznę matki, kierując się jedynie węchem.
Podobnie jest w przypadku smaku. Już od urodzenia dzieci intensywniej ssą płyn, który zostanie posłodzony. Już w wieku dwóch godzin mają odmienny wyraz twarzy, gdy podaje im się roztwory słodkie i niesłodkie, kwaśne, gorzkie i słone. W wieku 4 miesięcy zaczynają preferować smak słony, który wcześniej wywoływał awersję. Dzieci nie są bierne w kwestii jedzenia i rodzą się już ze specyficznymi preferencjami smakowymi i węchowymi.
Warto zatem już od urodzenia przyzwyczajać maleństwo do nowych zapachów i w miarę możliwości karmić piersią i wprowadzać nowe smaki wtedy, gdy dziecko jest na nie gotowe i sprawdzać co mu smakuje.
Równowaga
Zmysł równowagi pozwala utrzymać prawidłową pozycję ciała. Noworodki wykazują wrażliwość na ruch do przodu i do tyłu, do góry i na dół oraz na boki. Widać to w uspokajającym efekcie kołysania i bujania. Ich skuteczność zależy od tego jak długo trwają i jak prędko następują.
Przyjmowana pozycja ciała wpływa na gotowość dziecka do reagowania na bodźce, np. pionowa powoduje, że są bardziej czujne. Dzieci wraz z wiekiem zaczynają częściej wykorzystywać informacje pochodzące z ich ciała, np. wskazać czy coś jest nachylone poziomo lub pionowo.
Jak niemowlęta postrzegają świat poprzez zmysły? Część II – słuch i wzrok
Słuch
Zmysł słuchu podobnie jak dotyku rozwija się już w życiu płodowym. Pomiary aktywności elektrycznej mózgu wykazały, że płód odbiera dźwięki już w 25 tygodniu po poczęciu. W 28 tygodniu płód rusza powiekami w odpowiedzi na dźwięk. Noworodki poniżej 4 dni potrafią już odróżnić głos matki od innych głosów. Oznacza to, że już w życiu płodowym poznają jej głos. Potrafią także odróżnić opowiadanie czytane przez matkę, gdy była w ciąży niezależnie od tego kto mu je przeczytał. Inne badania sugerują, że dziecko może nabywać ogólnych informacji o swoim języku, np. francuskie noworodki odróżniały kobietę mówiącą po francusku od tej samej, gdy mówiła po rosyjsku.
Można zatem powiedzieć, że niemowlęta bardzo dobrze różnicują dźwięki i słyszą więcej niż nam się wydaje. Warto zatem już będąc w ciąży zaznajamiać dziecko z różnymi dźwiękami, dzięki czemu będzie mu łatwiej odróżnić to co znane od nieznanego i poczuje się pewniej w świecie dźwięków. Będzie też lepiej radziło sobie w szkole np. z językami obcymi.
Wzrok
Noworodki potrafią widzieć o czym świadczy fakt, że dziecko zaraz po urodzeniu odwraca wzrok w stronę światła. Otwiera szeroko oczy w ciemności, a zamyka, gdy jest zbyt ostre. W pierwszych miesiącach życia wzrasta ich wrażliwość wzrokowa na ruch. Noworodki wykazują też tendencję do patrzenia na obiekty, które stanowią jakiś wzór, np. kółko. W wieku 12 miesięcy dziecko widzi już tak ostro jak dorosły. W kwestii widzenia barw, już noworodki potrafią odróżnić kolor czerwony od zielonego. W wieku 3 miesięcy niemowlęta wola barwę żółtą i czerwoną od niebieskiej i zielonej. Patrzą też najpierw na krawędzie, a dopiero później na resztę obrazu, dzięki czemu neurony znajdujące się w okolicy wzrokowej mózgu stają się bardziej aktywne i rozwój umysłowy przebiega prawidłowo. Między 1. a 3. miesiącem życia dziecko widzi nie tylko szczegóły, ale zaczyna dostrzegać cały obraz. W widzeniu twarzy na początku na początku patrzy tylko na oczy, potem jego uwagę przyciąga też nos i usta. Pozytywną relację między dziećmi i dorosłymi tworzy fakt, że dorośli lubią kontakt wzrokowy, a dzieci lubią, gdy się do nich mówi. Niemowlęta lubią też patrzeć na uśmiechnięte twarze, pamiętajmy więc o tym bawiąc się z nimi. W 7. miesiącu dzieci potrafią już rozróżniać wyraz szczęścia i zaskoczenia oraz strachu. W pierwszym półroczu życia niemowlęta uczą się dostrzegać stałość wielkości, kształtu, jasności i barwy przedmiotu i co można robić z różnymi przedmiotami. Dobrze by było zatem gdybyśmy towarzyszyli im w tym poznawaniu bawiąc się z nimi różnymi zabawkami, pokazując im co można z nimi robić, np. wziąć do rączki, zasłaniając je i sprawdzając czy dziecko wie gdzie się znajdują.
Podsumowanie
Rozwój zmysłów nie przebiega równomiernie, część z nich rozwija się już w życiu płodowym, część dopiero po urodzeniu. Dlatego warto jeszcze będąc w ciąży mieć świadomość, jak rozwija się rozwój sensoryczny dziecka i że ma on ogromny wpływ na rozwój umysłowy niemowlęcia. Dzięki temu będzie można w łatwy sposób zauważyć wszelkie nieprawidłowości. Jest to ważne nie tylko dla rodziców, ale również lekarzy i pielęgniarek, pod opieką których znajduje się dziecko, żeby potrafili szybko zdiagnozować czy rozwój zmysłów, szczególnie wzroku, przebiega prawidłowo i tym samym podjąć odpowiednie leczenie.
Sylwia Powałko-psycholog i mama Marcinka, http://psycholog-laziskagorne.prv.pl/
