We wczesnym dzieciństwie nieopanowane agresywne sposoby zachowania są w znacznym stopniu normą. U starszych dzieci bezpośrednia agresja przejawia się w bójkach, złym traktowaniu innych dzieci, męczeniu zwierząt, kradzieży, naruszeniu zasad, niszczeniu przedmiotów, aż do zranienia ciała, gwałtów, czynów niszczycielskich i wandalizmu.
Przejawy agresji ukrytej, pośredniej, sprowadzają się, między innymi, do agresywnych kłamstw, stałej opozycji, wrogiego izolowania się, prowokowania, cieszenia z niepowodzeń innych, ironii, cynizmu, drwiny, upartego milczenia. Również takie działania jak ucieczki, kradzieże, podpalenia wynikają z agresywnych impulsów. Tłumienie agresji może doprowadzić do zaburzeń nerwicowych.
Istnieją różne teorie dotyczące przyczyn agresji, wśród nich najważniejsze jest rozumienie jej jako następstwa frustracji, traktowanie jako popędu lub działanie wyuczone przez naśladowanie.
Formy agresji mogą mieć charakter konstruktywny (obserwowane w różnych fazach rozwoju dziecka dążenia służące samoakceptacji i prawidłowemu rozwojowi, zmierzające do socjalizowania), ale też destrukcyjny.
Anna Kossowska-Lubowicka – specjalista psychologii klinicznej
Opracowano na podstawie książek:
12. „Psychiatria wieku rozwojowego” pod red. Anieli i Marii Popielarskich, rozdz. 12. pt. „Zaburzenia zachowania i nieprawidłowy rozwój osobowości u dzieci i młodzieży” autorstwa Haliny Sulestrowskiej